Volkshuisvesting, wonen en bouwen

Samenvatting

De wooncrisis is niet slechts een tekort aan stenen, maar een symptoom van een dieper maatschappelijk onvermogen: het loslaten van het idee dat wonen een recht is. In plaats van volkshuisvesting – bouwen, beheren en verhuren voor mensen – kregen we een woningmarkt die draait op rente en speculatie. Bureaucratische modellen verstikken de bouw, terwijl schulden en subsidies op schuld (zoals de hypotheekrenteaftrek) prijzen opjagen. Volkshuisvesting is voor Hart voor Vrijheid weer de morele ruggengraat van een vrije samenleving: geen staatsdwang, maar een publieke belofte dat iedereen binnen zijn/haar budget goed kan wonen. Dat doen we door de woonfunctie voorop te zetten, niet het beleggingsrendement; door eigenaarschap en zeggenschap terug te leggen bij bewoners; en door de overheid te laten doen wat ze wél moet doen: eerlijke spelregels, eenvoudige procedures en betrouwbare kaders.

Een volkshuisvesting van vrijheid betekent: coöperatief eigendom i.p.v. corporatisme, burgerbouw i.p.v. projectmonopolie, en een stabiele bouwstroom: 100.000 woningen per jaar, in een evenwichtige mix (±35% sociaal, 20% middenhuur, 45% koop/coöperatief). Woningcorporaties veranderen terug in woningcoöperaties (verenigingen van bewoners), gemeenten geven grond primair uit aan bouwende burgers en coöperaties tegen kostprijs, en kleinschalige versnellers (tiny houses, optoppen, splitsen, legalisering van geschikte recreatiewoningen) krijgen vaste plek in het instrumentarium. Volkshuisvesting is zo geen sectorale klus, maar een maatschappelijk ordeningsprincipe: cultuur (schoonheid, identiteit), recht (zekerheid, betaalbaarheid) en economie (samenwerking i.p.v. rente) komen hier samen, zodat Nederland niet alleen meer bouwt, maar weer samenwoont.

Een eerlijke woningmarkt zonder schuld: De hypotheekrenteaftrek wordt binnen tien jaar afgeschaft, rente geleidelijk uitgefaseerd, en banken hervormd tot dienstverleners zonder rentewinst. Betaalbaarheid wordt hersteld door een negatieve inkomstenbelasting (NIB) die inkomenszekerheid garandeert en huurtoeslag overbodig maakt. Zo verdwijnt schuld als basis van het woonstelsel en ontstaat een stabiele woningmarkt die draait op inkomen en gebruik, niet op rente en speculatie.

Volkshuisvesting van onderop: Woningcorporaties worden weer woningcoöperaties; verenigingen van bewoners met zeggenschap over beleid en beheer. Gemeenten geven kavels en grond primair uit aan bouwende burgers, lokale initiatieven en coöperaties tegen kostprijs. Permanente bewoning van recreatiewoningen, tiny houses, optoppen en splitsen worden wettelijk toegestaan. De overheid stelt heldere kaders, maar de uitvoering ligt bij mensen zelf.

Realistisch bouwen en duurzaam vertrouwen: Nederland bouwt voortaan 100.000 woningen per jaar, met 35% sociale huur, 20% middenhuur en 45% koop of coöperatief eigendom. Regels worden vereenvoudigd, vakmanschap en regionale bouwscholen versterkt. Milieu- en klimaatbeleid wordt gebaseerd op feitelijke metingen, niet op theoretische modellen. Zo wordt bouwen weer mogelijk, betaalbaar en in harmonie met mens en natuur, niet als technocratisch project, maar als oefening in vrijheid en verantwoordelijkheid.

Het recht om te wonen

Wonen is meer dan een dak boven het hoofd. Het is de plek waar vrijheid vorm krijgt — waar mensen zich kunnen terugtrekken, liefhebben, opvoeden, genezen en denken. Een huis is geen product maar een bestaansvoorwaarde. Wie geen thuis heeft, verliest niet alleen comfort maar ook grond onder de voeten van zijn waardigheid. Daarom is wonen geen privilege van bezit, maar een recht dat rechtstreeks voortvloeit uit de menselijke behoefte aan veiligheid, privacy en verbondenheid¹.

Toch is dat recht uitgehold. In een van de rijkste landen ter wereld staan mensen jaren op wachtlijsten, slapen jongeren in caravans of logeren volwassenen noodgedwongen bij hun ouders. Tegelijk stapelen speculanten leegstaande panden op als belegging, stijgen de huren sneller dan de lonen en worden huizen gekocht als derivaten in spreadsheets van internationale fondsen². Wat ooit volkshuisvesting heette, is verworden tot vermogensbeheer. Een thuis is een prijs geworden.

De woningmarkt weerspiegelt de verschuiving van een samenleving die leefde van arbeid naar een economie die leeft van schuld. De prijs van een huis wordt niet langer bepaald door baksteen of vakmanschap, maar door rente en belastingvoordeel. Sinds de jaren negentig is de hypotheekschuld opgeblazen tot een nationale berg die zwaarder weegt dan het binnenlands product³. Banken, projectontwikkelaars en overheden hebben er goed aan verdiend; de burger betaalt de rente. Zo werd bezit de maat van succes, terwijl werk zijn beloning verloor.

Hart voor Vrijheid beschouwt wonen als een van de morele kernvragen van onze tijd. Wie niet kan wonen, kan ook niet wortelen; wie niet wortelt, kan geen gemeenschap vormen. De wooncrisis is daarom niet alleen een technisch probleem van grondprijzen of vergunningen, maar een cultureel en ethisch symptoom van een samenleving die haar kompas heeft verloren. De markt heeft een taak die de markt niet kan vervullen: het waarborgen van rechtvaardigheid.

Daarom wil Hart voor Vrijheid het recht op wonen herstellen als publieke belofte, niet via staatsdwang maar via rechtvaardige ordening. Dat begint bij erkenning dat huisvesting een basisvoorziening is, geen beleggingscategorie. Iedere burger moet binnen zijn of haar budget een goede woning kunnen bewonen. Betaalbaarheid is geen gunst, maar de bodem van een vrije samenleving.

Vrijheid zonder bestaanszekerheid is leeg; zekerheid zonder vrijheid is beklemmend. Een rechtvaardige woningmarkt verzoent die twee. Zij garandeert de ruimte om te leven zonder iemand tot schuldslaaf te maken. Dat is de maatstaf waaraan we onze beschaving mogen aflezen: niet hoeveel huizen we bouwen, maar hoeveel mensen er werkelijk kunnen wonen.

De erfzonde van het beleid: schuld en schaarste

De Nederlandse wooncrisis begon niet gisteren. Zij werd geboren in een tijd van optimisme, toen men geloofde dat de markt alles kon en dat bezit de hoogste vorm van vrijheid was. In de jaren negentig, de tijd van de paarse kabinetten, werd volkshuisvesting ingeruild voor woningmarkt. Het woord alleen al verraadt de verschuiving: wonen werd een markt, geen recht. Waar ooit woningbouwverenigingen tegen kostprijs bouwden, verschenen projectontwikkelaars met spreadsheets. Grond werd handelswaar, huizen werden waardepapieren, en de overheid keek tevreden toe.

De hypotheekrenteaftrek, ooit bedoeld als steun voor gezinnen, veranderde in een structurele subsidie voor schuld⁴. Hoe meer men leende, hoe groter het fiscale voordeel. Banken ontdekten dat ze lucht konden verkopen, en de overheid ontdekte dat stijgende huizenprijzen de consumptie opdreven. Iedereen leek te winnen – totdat de rekening kwam.

Tussen 1990 en 2008 verdrievoudigden de huizenprijzen⁵. Jongeren en starters zagen de grond onder hun toekomst verdwijnen, terwijl de staat zichzelf rijk rekende aan overdrachtsbelasting en fictieve welvaart. Toen de kredietcrisis kwam, bleken tienduizenden gezinnen tot over hun oren in de schulden te zitten, aangemoedigd door banken, makelaars en politici die het “verstandig lenen” noemden⁶. De overheid redde de banken, maar liet de burgers achter met restschulden en een woonlast die hun vrijheid verteerde.

Daarmee werd een fundamenteel principe omgekeerd. Waar de woning ooit de basis was van het gezinsleven en de gemeenschap, werd het nu het onderpand van een financieel systeem dat op groei was gebaseerd. Wie een huis had, moest het laten renderen; wie geen huis had, moest concurreren. De woningmarkt werd een pyramide van schuld, en schuld werd de nieuwe valuta van zekerheid.

Politici spraken intussen over “woningtekort”, alsof het probleem in de baksteen lag en niet in de balans. Maar schaarste is zelden natuurlijk. Zij is het product van beleid dat grond opdrijft, vergunningen vertraagt, en bouwruimte schaars houdt om prijzen hoog te houden. Gemeenten speculeren mee via grondbedrijven; ministeries stapelen regels over stikstof, CO₂ en energieprestatie. Zo werd woningbouw de gevangene van haar eigen succesformule: winstmaximalisatie onder het mom van duurzaamheid.

De erfzonde van het woonbeleid is dus niet te weinig bouwen, maar verkeerd bouwen – voor winst in plaats van voor mensen. Zolang huizen worden gezien als investeringsobject in plaats van leefruimte, blijft de crisis voortbestaan, ook als er honderdduizend woningen per jaar bijkomen. De prijs van een huis stijgt immers niet omdat er te weinig bakstenen zijn, maar omdat de logica van schuld groter is dan de logica van behoefte.

Het is tijd om dat patroon te doorbreken. Vrijheid begint bij de mogelijkheid om ergens te wonen zonder schuldslaaf te worden. Daarvoor is moed nodig: de moed om een beleid van drie decennia te herzien, en de moed om te erkennen dat wat economisch slim leek, maatschappelijk rampzalig was. Wie werkelijk vrijheid wil herstellen, moet de macht van schuld doorbreken.

De stille crisis van ruimte – wonen als offer van stikstof en CO₂

De Nederlandse bouwcrisis is geen gevolg van natuur, maar van papier. Terwijl de hemel nog blauw is en de vogels zingen, liggen bouwprojecten stil omdat een model berekent dat ergens, op kilometers afstand, een fractie van een gram stikstof zou kunnen neerdalen op een stukje hei. Alsof de natuur zelf een spreadsheet is. De mens, die ooit dijken bouwde tegen de zee en polders drooglegde met blote handen, mag nu niet meer bouwen omdat een formule dat verbiedt.

Wat begon als milieubeleid is verworden tot een religie van rekenregels. Het Programma Aanpak Stikstof (PAS) veranderde boeren en bouwers in overtreders, niet omdat zij iets vervuilden, maar omdat een model dat voorspelde. De Raad van State verklaarde duizenden vergunningen ongeldig op basis van deze fictie, en sindsdien ligt het land op slot⁷. Boeren worden uitgekocht, bouwers wachten af, en de burger mag hopen dat de natuur de volgende kabinetsperiode standhoudt.

De absurditeit van dit systeem is dat niemand meer vraagt wat stikstof eigenlijk is. Meer dan driekwart van onze atmosfeer bestaat uit stikstofgas: onschadelijk, onmisbaar en overal aanwezig. Pas wanneer het zich bindt tot andere stoffen, kan het tijdelijk effect hebben op specifieke ecosystemen – meestal binnen een straal van enkele kilometers⁸. Toch rekent Nederland alsof elke koe en elke bouwplaats het hele land vergiftigt. De normen zijn honderden keren strenger dan in Duitsland of Frankrijk; de gevolgen navenant: geen huizen, geen infrastructuur, geen toekomst⁹.

Hetzelfde dogma regeert het klimaatbeleid. CO₂, het gas dat planten laat groeien en ademhaling mogelijk maakt, is tot zondebok verklaard van alles wat leeft en beweegt. Een natie die ooit trots was op haar ingenieurs en landbouwers, rekent zichzelf nu schuldig aan het weer. Onder het mom van “klimaatneutraliteit” worden huizen onbetaalbaar, boeren uitgekocht, fabrieken gesloten en burgers verplicht tot onrendabele aanpassingen¹⁰. De natuur wordt niet beschermd, maar geofferd aan bureaucratische heiligheid.

Wat deze ideologieën gemeen hebben, is dat ze de werkelijkheid reduceren tot meetwaarden. Een weiland is geen levend ecosysteem meer maar een “emissiebron”. Een bouwproject is geen oplossing voor woningnood maar een “stikstofdepositie”. Zo verandert beleid in bijgeloof. De overheid meet haar eigen deugd in cijfers, terwijl de samenleving vastloopt in wachtlijsten en tekorten.

De werkelijkheid is nuchterder dan de modellen. De biodiversiteit in Nederland is niet ingestort, zoals vaak wordt beweerd, maar vertoont juist een gemengd beeld. In veel gebieden is herstel zichtbaar, vooral waar beheer en waterkwaliteit zijn verbeterd. De Living Planet Index laat sinds 1990 zelfs een lichte stijging zien, met name bij zoetwater- en bossoorten. Tegelijk stagneren of dalen populaties in een aantal open landschappen, vooral daar waar eentonige landbouw, verstedelijking en gebrekkig beheer de variatie hebben verdrongen¹¹. De oorzaak ligt dus niet in stikstof, maar in de manier waarop we met ons land omgaan: monocultuur, intensief maaien, het verdwijnen van kleinschalige landschappen. Waar menselijk vakmanschap en onderhoud terugkeren, herstelt de natuur zichzelf opvallend snel.

Kortom: de Nederlandse biodiversiteit is niet ten onder gegaan, maar vergt zorg en maatwerk, geen doemdenken en verbodspolitiek. Het probleem is niet dat de mens te veel leeft, maar dat beleid te weinig leeft met de natuur.

De slachtoffers van dit geloof zijn niet alleen de boeren, maar iedereen die wil wonen, werken of bouwen. De bouwstop door stikstof heeft tienduizenden woningen vertraagd of geschrapt, met als gevolg stijgende huren, dalende doorstroming en groeiende wanhoop onder jongeren¹². En wat lost het op? Geen enkele meter natuur is erdoor hersteld; de biodiversiteit wordt niet bedreigd door menselijke aanwezigheid, maar door bestuurlijke verstarring.

De tragiek is dat de oplossing eenvoudig is: meten in plaats van modelleren, samenwerken in plaats van schuldigen zoeken. Maar dat vereist politieke moed om af te wijken van Europese dogma’s. Brussel schrijft normen voor, Den Haag vertaalt ze naar wetten, en niemand voelt zich nog verantwoordelijk voor de gevolgen¹³. Zo verwordt milieubeleid tot machtsmiddel: wie de cijfers beheerst, beheerst de ruimte.

Hart voor Vrijheid kiest een andere weg. Wij zien natuur en mens niet als tegenpolen, maar als partners in hetzelfde landschap. De mens hoort in de natuur, niet erbuiten. Bescherming van ecosystemen is belangrijk, maar moet realistisch zijn, gebaseerd op metingen en gezond verstand. Waar natuur werkelijk kwetsbaar is, beschermen we haar met maatwerk. Waar ruimte nodig is om te bouwen, geven we die terug aan de samenleving.

De stikstof- en CO₂-crisis zijn geen natuurrampen, maar bestuurlijke constructies. En omdat ze bestuurlijk zijn, kunnen ze ook bestuurlijk worden opgelost: door herziening van Natura2000, door afschaffing van schijnnauwkeurige modellen, door het herstel van menselijke logica in plaats van algoritmische angst. Alleen dan kan Nederland weer bouwen; niet ondanks de natuur, maar mét haar.

De fictie van duurzaamheid – bouwen onder dwang

Er is een nieuw geloof ontstaan in de bouw: het geloof dat men de wereld kan redden met isolatie, warmtepompen en zonnepanelen. Elk bouwplan wordt erdoor gedoopt; elke vergunning moet een klimaatbelijdenis afleggen. Duurzaamheid is van ideaal tot ritueel geworden. Wie wil bouwen, moet eerst boeten: voor stikstof, voor CO₂, voor energie. De woning is niet langer een plek om te leven, maar een instrument om beleidsdoelen te behalen.

De overheid noemt het “verduurzaming”, maar wat ze oplegt, is vaak niets anders dan bureaucratische dwang. Huiseigenaren worden verplicht hun cv-ketel te vervangen door een warmtepomp, ook als die niet past of niet werkt. Nieuwbouw moet energieneutraal zijn, ook als de bouwkosten daardoor met tienduizenden euro’s stijgen. Oude woningen worden belast met normen en labels, en wie niet voldoet, betaalt de prijs in boetes, afwaardering of hogere lasten. De vrijheid om zelf te bepalen hoe je woont, maakt plaats voor spreadsheetfundamentalisme¹⁴.

Ironisch genoeg heeft deze ideologische dwang het tegendeel bereikt van wat zij beoogt. In plaats van duurzaamheid heeft zij verdeeldheid gebracht. Wie het kan betalen, koopt zich vrij met subsidies en groene leningen; wie dat niet kan, blijft achter in tochtige huizen met stijgende energierekeningen. Zo ontstaat een nieuwe kloof, niet tussen huur en koop, maar tussen wie meedoet en wie wordt uitgesloten. De groene elite rijdt elektrisch naar klimaatcongressen, terwijl gezinnen in slecht geïsoleerde huurwoningen de gasrekening niet meer kunnen betalen.

De cijfers liegen er niet om. Nederlandse huishoudens besteden inmiddels tussen de twee en vijftien procent van hun besteedbaar inkomen aan energie, afhankelijk van regio en woningtype15. In het oosten en noorden van het land, waar veel vrijstaande huizen staan, kan dat aandeel oplopen tot boven de vijftien procent. De energietransitie, zo gepresenteerd als moreel kompas, is in de praktijk een sociale breuklijn geworden.

Daar komt bij dat veel “groene” technologieën verre van schoon zijn. Zonnepanelen en batterijen worden geproduceerd in landen met kolencentrales en kinderarbeid¹⁶. Windturbines vereisen tonnen beton, staal en zeldzame metalen. En de zogenoemde “biomassa” blijkt bij nadere beschouwing gewoon houtverbranding, het kappen en opstoken van bossen, gesubsidieerd als duurzame energie¹⁷. Zo brandt Europa zijn eigen geweten schoon met bomen uit Amerika.

De bouw lijdt intussen onder dit schijnbeleid. Projecten lopen vast op energie-eisen, bouwkosten rijzen de pan uit, en de nadruk op certificaten en subsidies verdringt het echte vakmanschap. De zogenoemde BENG-normen (Bijna Energie Neutraal Gebouw) zijn sinds 2021 verplicht voor alle nieuwbouw¹⁸: bedoeld om fossiel energiegebruik te beperken, maar in de praktijk een keurslijf voor ontwerp en betaalbaarheid. De architect moet rekenen in deze energieregels en stikstofpunten; de aannemer in CO₂-besparing per vierkante meter. Maar geen van beiden mag nog gewoon bouwen wat mensen nodig hebben: een betaalbaar, degelijk huis.

Hart voor Vrijheid verwerpt deze ideologische tirannie van de thermometer. Wij geloven niet in de fictie dat het klimaat te redden valt door burgers te dwingen hun woning te verbouwen tegen elke prijs. Werkelijke duurzaamheid komt van binnenuit: van zorg voor kwaliteit, van materialen die generaties meegaan, van technische vernieuwing die haar waarde bewijst door kwaliteit en inzicht.

De mens is geen instrument van klimaatdoelen, maar het doel van beleid zelf. Een samenleving die haar burgers tot proefkonijnen maakt van de planeet, verliest haar morele richting. Vrijheid van wonen betekent ook vrijheid van techniek, vrijheid van verwarming, vrijheid om keuzes te maken die passen bij het eigen huis, het eigen inkomen, het eigen leven.

Ware duurzaamheid begint daar waar vrijheid en verantwoordelijkheid elkaar raken. Wie zich verbonden weet met zijn omgeving, zorgt vanzelf beter voor haar. De tijd is gekomen om het woord duurzaamheid terug te geven aan zijn oorspronkelijke betekenis: duurzaam is wat blijft, wat de tijd doorstaat, wat mensen verbindt in plaats van verdeelt. Een huis dat generaties lang bewoonbaar blijft, gebouwd met degelijke materialen, onderhouden met liefde, verwarmd op een manier die werkt, dát is pas duurzaam.

En zoals dit geldt voor het huis, zo geldt het ook voor het land waarin dat huis staat. De oplossing voor de bouw ligt niet in meer regels, maar in een hernieuwd besef van samenhang. Landbouw, natuur en wonen zijn geen vijanden, maar onderdelen van één ecosysteem. De boer die het land verzorgt en de bouwer die het vormgeeft, werken in wezen aan hetzelfde: een leefbaar landschap. Beide beroepen hebben vakmanschap, ruimte en vertrouwen nodig, geen verboden en vergunningen.

Nederland kan leren bouwen zoals het vroeger boerde: in kringlopen, met de natuur mee. Houtbouw, leem, kalkhennep en hergebruikte materialen verbinden duurzaamheid met schoonheid¹⁹. Nieuwe woonwijken kunnen ontstaan rond regeneratieve landbouw en lokale voedselproductie, waar huizen, akkers en natuur elkaar versterken in plaats van verdringen. Oude stallen kunnen worden omgevormd tot woningen of ateliers, dorpsranden tot voedselbossen en gemeenschappelijke tuinen.

Zo’n benadering verzoent mens en omgeving zonder bureaucratie. Waar het beleid de bouw verstikt met stikstofmodellen, kan de praktijk juist laten zien dat natuur en bewoning harmonieus samengaan. Een levende bodem, een gezonde lucht en een evenwichtig watersysteem zijn niet het gevolg van verboden, maar van betrokkenheid.

De toekomst van bouwen ligt niet in het volgen van tabellen, maar in het herstellen van vertrouwen. Wanneer boeren en bouwers samenwerken in plaats van tegenover elkaar te staan, wanneer burgers weer mogen bouwen in plaats van alleen te huren, dan herstelt de balans vanzelf. Vrijheid is geen bedreiging voor de natuur, maar haar bondgenoot, want alleen een vrij mens voelt zich werkelijk verantwoordelijk voor de wereld waarin hij leeft.

Wonen als gemeenschap – de bouwende burger

Er is een diep verlangen in de mens om te scheppen, om een plek vorm te geven die echt van hemzelf is. Een huis dat niet uit een catalogus komt, maar uit de handen van mensen die weten wat ze nodig hebben. Eeuwenlang werd Nederland gebouwd door burgers, timmerlieden en metselaars die hun wijk of dorp kenden tot in de vezels van de grond. De schoonheid van oude stadsgezichten is het stille bewijs: vrijheid en vakmanschap kunnen samenleven.

Vandaag is dat vermogen verstikt door regelgeving, marktmonopolies en projectontwikkelaars. De bouw is overgenomen door consortia die niet meer bouwen om te wonen, maar om rendement te behalen. Gemeenten verkopen kavels aan de hoogste bieder, niet aan de bewoner. De steden worden gevuld met identieke appartementenblokken, glimmend van glas en staal, maar leeg van ziel. Architectuur is gestandaardiseerde marketing geworden; de menselijke maat is verdwenen achter het rekenmodel van de belegger²⁰.

Hart voor Vrijheid wil de bouw teruggeven aan de burger²⁵. De kavel hoort weer toebehoren aan wie erop woont, niet aan wie ermee handelt. Gemeenten moeten grond primair uitgeven aan bouwende burgers, coöperaties en lokale initiatieven. Geen speculatieve doorverkoop, geen buitenlandse investeringsfondsen die complete wijken opkopen, maar mensen die samen hun buurt vormgeven²¹. Dat is niet nostalgie, dat is vooruitgang, want een samenleving wordt sterker als zij haar eigen omgeving schept.

De bouwende burger brengt meer voort dan bakstenen; hij herstelt gemeenschap. In een tijd van vervreemding wordt samen bouwen een oefening in vertrouwen. Wie zelf ontwerpt, helpt en onderhandelt, leert ook luisteren. Zo ontstaan buurten die niet door marktlogica zijn bepaald, maar door menselijke verhoudingen. Esthetica krijgt er weer betekenis: niet als luxe, maar als uitdrukking van zorg. Schoonheid, bescheidenheid en eigenzinnigheid zijn geen bijzaak, maar de adem van een gezonde samenleving.

Daarom wil Hart voor Vrijheid esthetica opnieuw verankeren in de bouwcultuur. Geen betonnen uniformiteit, maar een veelzijdig landschap waarin avontuur, erfgoed en verbeelding samenkomen. Monumenten verdienen bescherming, maar ook nieuwe gebouwen mogen karakter hebben; een gezicht, een ziel, een verhaal. In plaats van technocratische welstandscommissies die kleur en vorm voorschrijven, stellen we kwaliteitstoetsen samen met bewoners, ontwerpers en vaklui. Verscheidenheid van ruimte en sfeer wordt weer het vertrekpunt van ruimtelijke ordening²².

De burger die bouwt, bouwt meer dan een huis. Hij bouwt een stuk van de samenleving terug. En dat is precies wat Nederland nodig heeft: niet meer regels, maar meer vertrouwen. Want wie mensen weer de ruimte geeft om hun eigen woonomgeving te creëren, geeft ze niet alleen een dak, maar ook waardigheid.

Toch vraagt vrijheid ook om praktische oplossingen. De woningnood kan niet worden bestreden met alleen beleidsvisies of megaprojecten. Nederland heeft juist behoefte aan kleinschalige, directe vormen van wonen die snel, betaalbaar en menselijk zijn²³.

Daarom wil Hart voor Vrijheid ruimte scheppen voor tiny houses, kangoeroewoningen, optoppen van bestaande gebouwen en het splitsen van ruime woningen. Deze vormen van wonen verlichten de druk op de woningmarkt zonder extra ruimtebeslag, versterken gemeenschappen en bieden jongeren, ouderen en starters perspectief.

Tiny houses en kleinschalige woonclusters kunnen tijdelijk of permanent worden geplaatst op braakliggende grond, dorpsranden en leegstaande bedrijventerreinen. Kangoeroewoningen, twee zelfstandige wooneenheden onder één dak, maken samenleven tussen generaties mogelijk en bieden ouderen zorg nabij hun familie. Het optoppen van wooncomplexen, waarbij een of meer verdiepingen worden toegevoegd, kan tienduizenden extra woningen opleveren zonder het landschap aan te tasten. En het splitsen van bestaande grote woningen maakt beter gebruik van de bestaande voorraad, mits met respect voor veiligheid, geluid en leefbaarheid²⁴.

Ook het permanent bewoonbaar maken van recreatiewoningen biedt een directe en menselijke oplossing. In Nederland staan tienduizenden vakantiehuizen grotendeels leeg buiten het seizoen, vaak goed geïsoleerd en voorzien van nutsvoorzieningen. Door gemeenten toe te staan deze woningen onder redelijke voorwaarden te legaliseren, kan in korte tijd een stille reserve van woonruimte vrijkomen. Dit helpt starters, ouderen en alleenstaanden aan betaalbare woonruimte, en blaast nieuw leven in dorpen en parken die nu halfleeg staan.

Om de nadelen te ondervangen, stelt Hart voor Vrijheid enkele eenvoudige maatregelen voor:

Deze vormen van wonen vragen niet om subsidies of eindeloze regels, maar om vertrouwen en ruimte. Gemeenten kunnen vergunningsprocedures vereenvoudigen, experimenteerzones aanwijzen en burgercollectieven ondersteunen met grond en infrastructuur. Zo komt de bouw weer in handen van mensen in plaats van marktpartijen, en wordt de woningnood aangepakt met de kracht van creativiteit in plaats van centralistische sturing.

Waar de overheid verstikt in regelgeving, kan de burger vernieuwen. De toekomst van volkshuisvesting ligt niet in de volgende miljoenensubsidie, maar in duizend kleine initiatieven die samen het land weer bewoonbaar maken, van tiny houses tot kangoeroewoningen, van coöperatieve dorpen tot herleefde recreatieparken. Zo wordt Nederland niet voller, maar menselijker.