De nieuwe wereldorde en het einde van de hegemonie

Van unipolaire dominantie naar een wereld van soevereine beschavingen
De wereld bevindt zich op een historisch breukvlak. Wat bijna 80 jaar lang als vanzelfsprekend gold, de Amerikaanse leiding over de wereldorde, het economische overwicht van het Westen en de ideologische zekerheid van “liberale democratie”, brokkelt in hoog tempo af¹. De schijnpandemie in 2020, oorlogen in Oekraïne en het Midden-Oosten, de energiecrisis, het verlies aan vertrouwen in instituties en de opkomst van nieuwe machtsblokken markeren niet slechts incidenten, maar tekenen het einde van een tijdperk².

De “Pax Americana” die na 1945 de wereld vormde, is uitgeput³. Het morele gezag van de Verenigde Staten en haar bondgenoten wankelt, terwijl de macht verschuift naar landen die niet langer willen buigen voor het westerse model van permanente interventie en financiële afhankelijkheid⁴. In deze instabiliteit wordt pijnlijk zichtbaar dat formele regeringen in Europa in toenemende mate beleidsuitvoerder zijn van bovenstatelijke agenda’s; de Europese Commissie fungeert, in die visie, als doorgeefluik van private en geopolitieke macht⁵.

Toch begon deze verschuiving niet zo maar met een gezondheidscrisis in 2020, maar veel eerder. Door de eeuwen heen zijn wereldrijken opgestaan en gevallen, steeds gedragen door dezelfde dynamiek van angst, politieke moorden, macht en beheersing⁶. Het Britse Rijk rechtvaardigde zijn koloniale expansie met het ideaal van beschaving, maar handhaafde het met angst voor chaos. Na de Tweede Wereldoorlog nam de Verenigde Staten het stokje over en bouwde, onder de vlag van vrijheid en mensenrechten, een eigen imperium van bases, dollars en bondgenootschappen. De Koude Oorlog was de gouden eeuw van die hegemonie: angst voor het communisme hield het Westen bijeen, de NAVO groeide uit tot wereldmacht en de dollar tot wereldmunt. Maar elk rijk dat zijn macht baseert op angst, schept tegelijk de kiem van zijn verval. En degenen die er tegenin gingen zoals John F. Kennedy werden door een CIA operatie vermoord¹¹⁷.

De aanslagen van 11 september 2001 vormden een nieuw breukpunt. In de jaren daarna is steeds meer bewijs boven tafel gekomen dat het een ‘false flag’-operatie betrof; de Twin Towers werden gecontroleerd opgeblazen door de ‘deep state’ (geheime diensten) om een ‘oorlog tegen terrorisme’ te rechtvaardigen⁶. Het tijdperk van permanente dreiging werd hiermee ingeluid, waarin veiligheid het nieuwe dogma werd. Wetgeving, spionageprogramma’s en mediacampagnes legden de basis voor een infrastructuur van wereldwijde surveillance. De burger werd niet langer beschermd, maar beheerd. De gebeurtenissen van 9/11 markeerden daarmee het begin van wat later tijdens de pandemie van 2020 zijn hoogtepunt zou bereiken: het geloof dat vrijheid kan worden opgeofferd aan veiligheid, en dat angst een rechtvaardiging biedt voor centralisering van macht.

Wat in 2020 begon als een gezondheidscrisis, groeide uit tot een mondiale beproeving van vertrouwen en menselijkheid. De “pandemie van de angst”, zoals Kees van der Pijl het noemt, toonde hoe psychologische beïnvloeding en crisismanagement nieuwe bestuursvormen mogelijk maakten⁴. Onder het mom van noodzaak werd een technocratische orde gevestigd die instituties boven mensen stelde. De burger werd object van beleid, het publieke debat ingeruild voor protocollen, en wetenschap gedegradeerd tot instrument van consensus. Angst, niet rede, werd de basis van gehoorzaamheid. Zo ontstond een nieuw model van globalisering: niet langer gebaseerd op militaire bezetting of economische druk, maar op sociale conditionering. Het verschil met de totalitaire systemen van de twintigste eeuw was slechts van vorm, niet van wezen. Wat vroeger fascisme heette, kreeg nu de gedaante van technocratie: een rationele proto-fascistische façade over dezelfde drang tot beheersing.

Het Atlantische blok, gevormd door de VS, de NAVO en de Europese Unie, was in de tweede helft van de twintigste eeuw de drager van een globalistische orde die haar invloed uitbreidde via oorlogen, financiële schulden en ideologische export⁷. Onder het mom van democratie en mensenrechten werden markten geopend, regeringen omvergeworpen en grenzen verschoven. Deze unipolaire wereld bouwde haar macht niet alleen met wapens, maar ook met woorden: via het monopolie op informatie, wetenschap, technologie en valuta⁸. Het resultaat was een systeem waarin de vrijheid van volkeren ondergeschikt werd gemaakt aan de belangen van een kleine, transnationale elite.

Maar dat systeem kraakt in zijn voegen, nu het verval zo tragisch zichtbaar wordt. Een tegenbeweging is opgestaan in de vorm van een multipolaire wereld: een wereld waarin niet één beschaving, één munt of één ideologie meer het centrum vormt, maar waarin verschillende culturen, continenten en visies naast elkaar bestaan⁹. Rusland, China, India, Brazilië, Iran, Zuid-Afrika en talloze kleinere staten bundelen hun krachten in nieuwe allianties zoals BRICS en de Shanghai Cooperation Organisation (SCO) ¹⁰. Zij verwerpen het westerse unipolaire model niet uit idealisme, maar uit vermoeidheid met afhankelijkheid. Hun samenwerkingsvorm is pragmatisch, niet utopisch: gebaseerd op onderlinge belangen en tijdelijke allianties, waarin wederkerigheid wordt nagestreefd maar machtsverschillen blijven bestaan. In dat licht kan de opkomst van BRICS worden gezien als een functionele afwijzing van het oude Atlantische bestuurspatroon en de door financiële centra gedomineerde unipolaire orde¹¹.

Het Westen, dat zijn invloed decennialang baseerde op militaire macht, schulden en controle over geldstromen, ziet zijn overwicht afbrokkelen tegenover een wereld die vrijheid en samenwerking op eigen voorwaarden eist¹². Wat ooit werd voorgesteld als verdediging en integratie, is verworden tot expansie en beheersing: de NAVO groeide van verdedigingsalliantie uit tot militair apparaat met mondiale ambities, terwijl de Europese Unie zich ontwikkelde tot een technocratisch bestuur dat onder de vlag van duurzaamheid en veiligheid nationale soevereiniteit uitholt¹³. De Verenigde Staten probeert intussen haar tanende invloed te behouden via sancties, regimewisselingen en mediacampagnes, maar deze instrumenten verliezen hun werking¹⁴. De rest van de wereld heeft de lessen van Irak, Libië en Oekraïne begrepen: wie zijn economie en informatievoorziening afhankelijk maakt van Washington of Brussel, verliest zijn zelfstandigheid¹².

Het machtsnetwerk achter de schermen

Over de onzichtbare piramide van geld, macht en controle
Wie de wereld van vandaag wil begrijpen, moet niet kijken naar parlementen of talkshows, maar naar de gangenstelsels onder de financiële hoofdsteden. Daar, waar stilte regeert, liggen de zenuwcentra van een orde die tegelijk tastbaar en ongrijpbaar is: de City of London, Wall Street en Washington D.C. vormen haar zichtbare pilaren, maar het hart klopt dieper – in Bazel, waar de Bank for International Settlements (BIS) de metronoom van het mondiale geldverkeer slaat¹⁷.

De BIS, opgericht in 1930 om Duitse herstelbetalingen te coördineren, is uitgegroeid tot de centrale bank van centrale banken¹⁸. Daar wordt niet geschreeuwd, maar gefluisterd. Geen parlementaire controle, geen publieke verantwoording, alleen discretie en routine. Toch bepaalt wat hier wordt afgesproken de reikwijdte van nationale begrotingen, de prijs van voedsel en grondstoffen, en de ademruimte van miljoenen gezinnen¹⁹. Boven Bazel torent de financiële piramide: bovenaan het onzichtbare vertrouwen, daaronder de centrale banken, vervolgens de commerciële banken en beleggingsfondsen, en ten slotte de burger, die slechts tijdelijk krediet bezit in een wereld van schulden²⁰.

De Anglo-Amerikaanse as
Vanuit die financiële kathedraal stroomt de macht naar de Atlantische kust. De City of London bewaakt de kanalen van kapitaal, Wall Street bewerkt ze tot schuldpapier, en Washington D.C. beschermt het geheel met diplomatie en wapens²¹. Samen vormen ze de ruggengraat van wat ooit “de vrije wereld” heette, een wereld waarin vrijheid samenviel met de circulatie van dollars⁹. De NAVO fungeert als militair schild, het IMF en de Wereldbank als economische hefboom²². Landen die krediet of veiligheid zoeken, worden deel van een ecosysteem waarin afhankelijkheid invloed betekent en vrijheid zelden zonder voorwaarden komt²³.

Zo ontstond in de twintigste eeuw een orde die niet langer koloniën bezat, maar balansen. De vlaggen verdwenen, de schulden bleven. Macht verplaatste zich van grondgebied naar balansblad, van leger naar spreadsheet²⁴.

De diepe staat van het Westen
Naast deze financiële macht groeide een bestuurlijke diepte-structuur: een permanent apparaat van inlichtingendiensten, defensie-industrie en diplomatieke denktanks dat verkiezingen overleeft en beleid continu houdt²⁵. In de Verenigde Staten kreeg het de naam deep state; in werkelijkheid is het een Atlantisch netwerk waarin de CIA, NSA, MI6, GCHQ en Mossad samenwerken als zenuwstelsel van een antidemocratisch imperium zonder grenzen⁷.

Hun domein is niet langer het slagveld, maar het bewustzijn. Via media, algoritmen en psychologische operaties wordt perceptie gemanaged zoals vroeger handelsroutes werden bewaakt²⁶. De oorlog om informatie is geen metafoor – het is de frontlinie van de 21e eeuw²⁷. Rond dit complex cirkelen talloze NGO’s en “filantropische” instellingen, Open Society Foundations, USAID, National Endowment for Democracy, die in naam van mensenrechten en ontwikkeling regeringen adviseren, verkiezingen ondersteunen of publieke opinie sturen²⁸. Waar vroeger legers marcheerden, reizen nu consultancies, data-experts en stichtingen¹⁴.

De dynastieën van geld en de nieuwe rentmeesters
De moderne wereld kent nog altijd zijn dynastieën, maar ze hebben nieuwe gezichten gekregen. Waar ooit de Rockefeller- en Rothschild-families het industriële kapitaal belichaamden, hebben vandaag investeringsmaatschappijen als BlackRock, Vanguard en State Street hun rol overgenomen²⁹. Deze fondsen beheren samen duizenden miljarden, meer dan het bruto nationaal product van de meeste landen, en zijn grootaandeelhouder in vrijwel elk groot bedrijf ter wereld³⁰. Ze bezitten niet de fabrieken, maar de aandelen die de fabrieken aansturen; niet de kranten, maar de advertentienetwerken die de kranten voeden⁹. Hun macht is die van het stille percentage: altijd minder dan de helft, maar overal aanwezig³¹.

De invloed van zulke fondsen werkt niet door bevel, maar door richting. Via stemrechten op aandeelhoudersvergaderingen, via duurzaamheids- en risicoprotocollen bepalen zij de koers van energie, technologie en landbouw³². Hun taal is die van rendement, maar de uitkomst is vaak politiek. In datzelfde discours klinken de idealen van het World Economic Forum en de VN-Agenda 2030 mee, visies die spreken over duurzaamheid, inclusie en digitale innovatie, maar in de praktijk vaak leiden tot een verdergaande integratie van overheid en bedrijfsleven³³. Onder het motto van “publiek-private samenwerking” ontstaat een mondiale bestuurslaag waarin beleid wordt gecoördineerd buiten directe democratische controle.

In dit ecosysteem bewegen ook de grote filantropen, Bill Gates, George Soros, Klaus Schwab, die hun vermogen aanwenden om gezondheids-, klimaat- en digitaliseringsagenda’s te financieren³⁴. De grenzen tussen winst en idealisme vervagen; beleid wordt project, bestuur wordt portfolio.

De verwevenheid van private rijkdom en publiek beleid heeft de democratie niet afgeschaft, maar subtiel verschoven. Waar vroeger ministers spraken, spreken nu conferenties. Waar vroeger de kiezer corrigeerde, corrigeert nu de markt, niet in naam van het algemeen belang, maar van kapitaal. En wie wil weten waarom bepaalde thema’s plots overal tegelijk opduiken, hoeft alleen te kijken naar de netwerken waar kapitaal, media en consultancy elkaar vinden.

De technocratische architectuur

Onder deze financiële en ideologische bovenlaag groeit een digitale onderlaag: de technocratische infrastructuur van de 21e eeuw. Kunstmatige intelligentie, biometrische identiteiten, centrale-bank-digitale valuta en globale datanetwerken vormen samen de hardware van een nieuw bestuur¹⁵. Wat tijdens de pandemie tijdelijk leek, QR-codes, tracing-apps en digitale paspoorten, is nog niet overal uitgerold, maar wordt stap voor stap voorbereid als het volgende administratieve controleparadigma³⁵. In sommige landen, zoals Groot-Brittannië, stuit de verplichte invoering van de Brit-ID card op massaal maatschappelijk verzet: een teken dat het instinct voor vrijheid nog niet overal is uitgedoofd³⁶.

De belofte is snelheid, efficiëntie en veiligheid. Het risico is de verdwijning van het onvoorspelbare, van de menselijke marge waar vrijheid woont³⁷. Wanneer besluitvorming wordt uitbesteed aan algoritmen en normen worden gecodeerd in software, verdwijnt de mogelijkheid tot tegenspraak. Macht wordt geprogrammeerde logica en logica kent geen genade³⁸.

Zo ontvouwt zich een wereld die niet door samenzwering wordt bestuurd, maar door samenloop van belangen. Financiële instellingen, veiligheidsdiensten, technologiebedrijven en filantropische netwerken vormen samen een ecosysteem dat zichzelf in stand houdt. Niemand trekt aan de touwtjes alleen; toch bewegen de touwen allemaal dezelfde kant op: centralisatie³⁹.

De paradox van deze tijd is duidelijk: hoe meer (schijn) “verbinding”, hoe minder vrijheid. De wereld die ooit openheid beloofde, is verstrikt geraakt in haar eigen web van controle en voorzorg.

De rol van Big Tech en het militair-industrieel complex
In de twintigste eeuw was macht zichtbaar: tanks, raketten, staal, olie en vlaggen. In de eenentwintigste eeuw is macht onzichtbaar geworden, geprogrammeerd in algoritmen, geborgen in datacenters, verspreid via netwerken die zich voordoen als publieke infrastructuur. Waar ooit generaals oorlog voerden, sturen nu ingenieurs en data-analisten de wereld aan. De fusie van defensie, technologie en kapitaal heeft een nieuw soort complex voortgebracht: niet langer militair-industrieel, maar technocratisch-industrieel, een web van bedrijven, denktanks en overheden die samen één ecosysteem vormen^{15, 38, 39, 78}.

De motor van dit systeem is niet meer de atoombom maar de informatie zelf. Wie data bezit, kent gedrag; wie gedrag kent, stuurt de toekomst. Onder de vlag van “veiligheid” en “voorspelbaarheid” is een mondiale architectuur van observatie ontstaan, waarin algoritmen bedreigingen voorspellen, emoties meten en beslissingen voorbereiden^{15, 38}.

Palantir, geboren uit de stal van de CIA en gefinancierd door In-Q-Tel, levert analysetools die politie, inlichtingendiensten en krijgsmachten realtime inzicht geven in patronen van beweging, communicatie en identiteit^{39, 79}. DARPA, het onderzoeksbureau van het Pentagon, ontwikkelt kunstmatige intelligentie die leert uit oorlogservaring: systemen die vijandelijk gedrag simuleren, desinformatie herkennen, en, in de volgende stap, beleid kunnen adviseren zonder menselijke tussenkomst^{26, 78}. Silicon Valley werd zo niet de uitdager, maar de uitvoerder van het imperium: de technologie die ooit vrijheid beloofde, werd de infrastructuur van beheersing^{15, 38}.

De pandemie was voor deze nieuwe machtsorde wat de Tweede Wereldoorlog was voor het oude militair-industrieel complex: een katalysator. Waar het Pentagon destijds de productie van staal en wapens coördineerde, orkestreerde nu een digitaal-medisch netwerk de controle over informatie en beweging^{4, 15, 78}. Gezondheidsapps, QR-codes, tracingplatforms en social-media-moderatie vormden samen een laboratorium voor cognitieve oorlogsvoering: het beïnvloeden van perceptie, gedrag en overtuiging in naam van veiligheid²⁶. De grens tussen publieke noodzaak en private winst verdampte; data werden de nieuwe grondstof, angst de nieuwe valuta¹⁵.

In Europa verloopt deze fusie met een bureaucratische glimlach. Wat in Washington wordt gepresenteerd als “defense innovation”, verschijnt in Brussel als “digitale transitie”. Achter termen als resilience en governance gaat dezelfde logica schuil: wie infrastructuur bouwt, beheerst het verkeer; wie standaard zet, beheerst de keuze^{26, 38, 80}.

De Europese Commissie werkt met dezelfde bedrijven die Amerikaanse defensiecontracten dragen; Palantir draait mee in gezondheidsdata, Microsoft en Amazon beheren overheidsclouds, en Google levert AI-kaders voor publieke besluitvorming^{39, 80}. De façade van nationale soevereiniteit blijft overeind, maar de operationele infrastructuur is reeds geprivatiseerd^{15, 38}.

Daarmee is de oorlogseconomie van vorm veranderd, niet van wezen. Waar de twintigste eeuw oorlog kende als explosie, kent de eenentwintigste haar als continu proces: een keten van digitale paraatheid, cyberdreigingen, desinformatiecampagnes en permanente bewapening van perceptie^{15, 26}. Oorlog is niet langer het tegenovergestelde van vrede, maar haar verdienmodel. Dezelfde bedrijven die nu cyberveiligheid verkopen, leveren morgen de wapens voor de conflicten die zij vandaag voorspellen^{38, 39}. Zo wordt macht circulair: elke crisis rechtvaardigt de volgende innovatie, elke innovatie de volgende crisis¹⁵.

De Verenigde Staten: van hegemonie tot verdeelde natie

Na de val van de Sovjet-Unie stond de Verenigde Staten alleen op het wereldtoneel1.
De droom van eeuwige dominantie werd geboren uit een moment van euforie: de Koude Oorlog was gewonnen, het liberalisme had gezegevierd, en er leek geen alternatief meer denkbaar. “The end of history,” noemde Francis Fukuyama het, een wereld die voortaan één richting uit zou bewegen: markt, democratie, vooruitgang⁶². Maar geschiedenis eindigt nooit. Ze wacht, draait zich om en vraagt rekenschap.

In de jaren negentig werd Amerika niet de hoeder van vrede, maar de rentmeester van een wereldorde die zichzelf als onfeilbaar zag. De oorlogen in Irak, Afghanistan, Libië en Syrië werden niet gevoerd uit noodzaak, maar uit gewoonte: telkens opnieuw in naam van mensenrechten, telkens opnieuw met ruïnes als resultaat⁶³. De Verenigde Staten verloor daarbij wat geen supermacht zich kan veroorloven te verliezen: moreel gezag⁶⁴. De beloofde democratie bracht geen vrijheid maar chaos; de vlag van bevrijding werd steeds vaker gelezen als symbool van bemoeienis. Zo veranderde hegemonie in wantrouwen en prestige in overmoed⁶⁵.

Toch is het verval niet alleen buiten Amerika zichtbaar, maar vooral in zichzelf. De Verenigde Staten zijn vandaag een land dat inwendig gespleten is: rijk tegen arm, stad tegen platteland, ideologie tegen werkelijkheid⁶⁶. De natie die vrijheid predikte, worstelt met een bureaucratie die haar burgers wantrouwt en een veiligheidsapparaat dat politieke neutraliteit heeft ingeruild voor zelfbehoud⁶⁷. De “war on terror” is naar binnen gekeerd: surveillance, censuur en een permanente staat van paraatheid⁶⁸.

De presidentsverkiezingen van 2016 maakten die scheidslijn zichtbaar. Donald Trump brak met de retoriek van globalisme en onbegrensde oorlog, en gaf stem aan miljoenen Amerikanen die zich verraden voelden door hun eigen elite⁶⁹. Wat daarna volgde, was meer dan een politieke strijd, het was een botsing tussen twee werkelijkheden. Aan de ene kant de Deep State, de verzameling van permanente instituties die beleid vormgeven los van verkiezingen, de inlichtingendiensten, het Pentagon, de grote mediaconglomeraten en financiële netwerken die de koers bepalen, ongeacht wie er regeert^{7, 67}. Aan de andere kant de Trump-revolutie, een ongepolijste maar oprechte poging om dat gesloten systeem te breken en macht terug te geven aan het volk²⁵.

Zijn terugkeer in 2024 op het wereldtoneel, gesteund door een groeiend netwerk van nationale bewegingen in Europa, wijst op een structurele breuk tussen globalistische instituties en soevereine staten^{69, 75, 114}. In die strijd gaat het niet alleen om beleid, maar om het eigendom van waarheid zelf^{8, 70}.

Tijdens zijn eerste regeerperiode stond Trump nog grotendeels geïsoleerd binnen dat systeem. Zijn kabinet en veiligheidsstructuur waren grotendeels bevolkt met voorstanders van de globalistische wereldorde, zionistische lobby’s en militaire insiders die hem voortdurend neutraliseerden. Daardoor bleven veel van zijn hervormingen halfslachtig of symbolisch. In zijn tweede ambtstermijn lijkt hij echter meer controle te krijgen over de mensen die hem omringen, wat zijn optreden grilliger maar ook strategischer maakt. Trump laveert tussen tegengestelde krachten: enerzijds probeert hij de Deep State te ontregelen, anderzijds moet hij overleven binnen haar kaders. Openlijk verzet betekent politieke zelfmoord, of erger. Daarom bedient hij zich van gecontroleerde tegenbewegingen en zogenaamde “psyops”: operaties die zijn tegenstanders op een verkeerd been zetten terwijl hij achter de schermen akkoorden sluit. Zo zou volgens verschillende bronnen, waaronder Gezond Verstand, het vermeende bombardement op Iraanse nucleaire installaties in werkelijkheid een vooraf afgestemde actie met Teheran zijn geweest, bedoeld om Israël het voorwendsel te ontnemen Iran aan te vallen, en zo een groter conflict te voorkomen¹¹⁶. Zijn beleid lijkt daardoor chaotisch, maar deze schijnbare incoherentie weerspiegelt vooral een gevecht tussen twee machtssystemen binnen Amerika zelf.

De Trump-revolutie was geen spontane ontsporing van de Amerikaanse democratie, maar een symptoom van een dieper proces: het einde van de unipolaire wereld^{1, 16}. Donald Trump, door zijn tegenstanders veracht en door zijn aanhangers vergoddelijkt, fungeerde als breekijzer in een verstard systeem^{69, 70}. Zijn economische koers, herindustrialisering, energie-onafhankelijkheid en het terughalen van productie uit China, bracht de vergeten arbeidersklasse terug in het politieke centrum^{64, 65, 113}. Zijn diplomatieke instinct, vrede met Rusland, terughoudendheid in het Midden-Oosten, druk op NAVO-lidstaten om eigen verantwoordelijkheid te nemen, ondermijnde het militaire en financiële monopolie dat sinds 1945 onaantastbaar leek^{2, 5, 65}. De dedollarisering van de wereldhandel en de opkomst van alternatieve betaalsystemen zijn mede het gevolg van dat breekmoment: de wereld leerde dat macht niet eeuwig aan de dollar is gebonden^{81, 82}.

Trump werd verguisd, gedemoniseerd en juridisch belaagd, maar zijn opkomst was niet het begin van polarisatie, het was het gevolg ervan⁷⁰. Hij trok de sluier weg over een systeem dat zichzelf republiek noemt, maar opereert als een oligarchie⁷¹. In die zin is Amerika niet langer een natie met één verhaal, maar een verzameling parallelle werkelijkheden. De media spreken niet meer tot burgers, maar tot hun eigen stammen⁸; universiteiten zijn bastions van ideologische zuivering⁷²; bedrijven voeren buitenlands beleid via hun marketing⁷³. Het rijk dat de wereld moest verenigen, is intern uiteengevallen in kampen die elkaars legitimiteit niet meer erkennen⁸.

Parallel aan deze politieke breuk groeit een bredere beweging voor gezondheidsvrijheid en transparantie⁷⁵. Robert F. Kennedy Jr. vertegenwoordigt in die context een nieuw Amerikaans humanisme: kritisch tegenover de WHO, pleitbezorger van medische autonomie, en tegenstander van de almacht van farmaceutische conglomeraten¹¹⁵. Zijn opkomst symboliseert een bewustwording die verder reikt dan partijpolitiek: een samenleving die niet langer wil dat gezondheid, media en wetenschap worden gedicteerd door dezelfde economische belangen^{4, 15}.

Het militair-industrieel complex, waar president Eisenhower in 1961 al voor waarschuwde, heeft intussen een digitale gedaante aangenomen⁷⁴. Waar ooit staal en olie de motor vormden, regeren nu data en software. Silicon Valley is het nieuwe Pentagon geworden: bedrijven als Google, Microsoft, Palantir en Amazon Web Services leveren infrastructuur aan defensie en inlichtingendiensten, beheren overheidsdata en controleren de informatiecirculatie⁴¹. De fusie van defensie, technologie en financiële macht heeft een systeem voortgebracht dat geen grenzen kent, noch geografisch, noch moreel³⁹. Oorlog is niet langer het laatste redmiddel, maar een economische constante; niet langer strijd om grond, maar om aandacht, informatie en controle³⁴.

Binnenlands vertaalt die logica zich in een groeiende kloof tussen overheid en bevolking. De pandemie van 2020 versterkte die breuk: noodwetten, censuur en digitale surveillance werden genormaliseerd in naam van volksgezondheid. Wie vragen stelde, werd vijand; wie gehoorzaamde, werd burger. De Amerikaanse vrijheid, ooit exportproduct, werd een herinnering aan iets wat men verloren had⁴.

Binnen de Verenigde Staten zelf ontvouwt zich intussen een culturele burgeroorlog^{72, 73}. Woke-ideologie, identiteitspolitiek en censuur hebben het publieke debat vergiftigd, terwijl de economische ongelijkheid toeneemt^{64, 77}. Toch groeit onder de oppervlakte een tegencultuur die terug wil naar rede, productie en gemeenschap^{76, 77}. In veel staten wordt censuurwetgeving teruggedraaid, worden schoolcurricula hervormd, en ontstaat een nieuwe generatie ondernemers en burgers die technologie weer in dienst wil stellen van vrijheid in plaats van controle^{15, 38}.

Toch leeft in datzelfde Amerika ook de kiem van herstel. De Trump-beweging mag chaotisch lijken, maar ze vertegenwoordigt een reëel verzet tegen het machtskartel van Washington⁷⁵. Achter het populistische oppervlak schuilt een diep verlangen naar nationale zelfbeschikking, naar een economie die weer produceert in plaats van speculeert, naar gemeenschappen die sterker zijn dan bureaucratieën⁷⁶. Het is die paradox die het land in zijn greep houdt: het rijk dat de wereld wil leiden, weet niet meer hoe het zichzelf moet regeren²¹.

Het verval van Amerikaanse hegemonie is dus niet enkel militair of economisch, maar spiritueel⁷⁷. Een beschaving die vrijheid als exportartikel behandelt, vergeet dat vrijheid een innerlijke discipline is. Waar macht niet langer wordt getemperd door zelfbegrip, ontstaat arrogantie; waar technologie zonder ethiek groeit, volgt controle¹⁵. Zo vervalt de supermacht in een toestand van morele vermoeidheid; rijk, maar niet wijs; bewapend, maar niet veilig; verbonden, maar niet vrij¹⁶.

De wereld na Trump zal geen terugkeer zijn naar het verleden, maar een herordening van verhoudingen^{1, 16}. De Verenigde Staten blijven een machtige speler, maar niet langer de onbetwiste leider^{65, 71}. Een multipolaire co-existentie dient zich aan: regionale blokken met eigen valuta’s, handelsroutes en veiligheidsmodellen⁸¹. Of dit leidt tot vrede of tot nieuwe confrontatie, hangt af van het vermogen van grootmachten om grenzen te respecteren^{11, 16}.

En precies daar ligt de kans voor Europa, om niet langer satelliet te zijn van een verdwijnende zon¹⁶. Zodra het Westen zichzelf durft te spiegelen, kan het de stap zetten van hegemonie naar gelijkwaardigheid, van dominantie naar samenwerking. De wereld wacht niet meer op Amerika; ze wacht op volwassenheid17.

Hart voor Vrijheid ziet in dit tijdperk van breuk en vernieuwing niet de ondergang van het Westen, maar de kans op herstel, mits vrijheid opnieuw wordt gedefinieerd als zelfbeschikking in verbondenheid^{43, 75}.

De multipolaire wereld en het nieuwe evenwicht

De geschiedenis draait. Waar ooit één macht het wereldtoneel beheerste, staan nu meerdere beschavingen op, elk met hun eigen visie op orde, vrijheid en vooruitgang. De eenentwintigste eeuw zal waarschijnlijk niet het tijdperk zijn van één wereldregering, maar van vele werelden die leren samenleven. Wat de Koude Oorlog verdeelde, wordt nu opnieuw gestructureerd, niet door ideologie, maar door identiteit, door culturen die opnieuw zoeken naar hun plaats in de wereldgeschiedenis.

De multipolaire wereld is geen droom van idealisten, maar een feit van geopolitiek. De economische zwaartepunten zijn verschoven: het mondiale Zuiden produceert, het Westen consumeert. De BRICS-landen, Brazilië, Rusland, India, China en Zuid-Afrika, vormen niet langer slechts een acroniem van opkomende economieën, maar steeds meer een strategisch blok dat alternatieven ontwikkelt voor de westerse infrastructuren van macht. Ze bouwen eigen betalingssystemen, handelsroutes en diplomatieke fora. Achter die netwerken schuilt een idee: dat soevereiniteit en samenwerking elkaar kunnen aanvullen, mits gebaseerd op wederkerigheid en wederzijds belang^{1, 16, 81, 82}.

De BRICS-coalitie begon als economisch concept, maar groeit uit tot een politiek en moreel referentiepunt voor landen die zich niet langer willen schikken naar de voorwaarden van het Westen. Binnen BRICS bestaan diepe verschillen in geschiedenis, religie, taal en belangen; wat hen bindt is geen ideologie, maar de gedeelde ervaring van afhankelijkheid en de wens die te overstijgen. De uitbreiding van 2024, met onder andere Saoedi-Arabië, Egypte, Iran, Argentinië en Ethiopië, markeert dat BRICS langzaam evolueert tot een platform van pragmatische soevereiniteit. Deze nieuwe lidstaten zoeken niet naar een alternatief wereldrijk, maar naar balans: handel drijven, investeren, energie uitwisselen en veiligheidsstructuren bouwen zonder het toezicht van Washington of Brussel. Zo weerspiegelt BRICS een nieuwe fase van globalisering, decentralisering van invloed in plaats van centralisering van macht^{16, 81, 85}.

Waar de NAVO en de EU macht organiseren via centralisatie, proberen BRICS en de Shanghai Cooperation Organisation (SCO) dat te doen via vrijwillige samenwerking, respect voor culturele eigenheid en gedeelde belangen in energie, voedsel en technologie. Het zou een orde kunnen worden waarin machtscentra niet langer hiërarchisch, maar meer horizontaal functioneren. Rusland en China spelen daarin de spil: Moskou als strategische buffer tussen Europa en Azië, Peking als economische motor en architect van de nieuwe Zijderoute, een netwerk van spoor, haven en kabel dat Eurazië letterlijk en figuurlijk verbindt^{11, 16, 83, 84}.

Binnen dit proces groeit ook een alternatieve economische infrastructuur. De Nieuwe Ontwikkelingsbank (NDB), opgericht in 2015, financiert projecten in lokale valuta’s en biedt landen een uitweg uit de schuldenlogica van het IMF en de Wereldbank. China’s Belt and Road Initiative (BRI) vult dit aan met spoorlijnen, havens en kabels die de Euraziatische landmassa verbinden; inmiddels nemen meer dan 150 landen deel aan deze infrastructuurstrategie, die investeringen koppelt aan logistieke en digitale corridors. De BRICS-landen werken tevens aan een gemeenschappelijk afwikkelplatform voor grensoverschrijdende betalingen, buiten het SWIFT- en VISA-systeem, en ontwikkelen nationale digitale valuta’s zoals de digitale yuan om transacties buiten de dollar om mogelijk te maken^{16, 81, 83, 84, 86}. Zo ontstaat een alternatieve globalisering, waarin economische connectiviteit het westerse sanctiedenken vervangt en handel steeds vaker wordt afgerekend in lokale munt^{87, 88}.

De SCO, waarin onder meer Rusland, China, India, Pakistan, Iran en Centraal-Aziatische staten samenwerken, vormt de defensieve aanvulling op BRICS: een veiligheidskader dat stabiliteit zoekt via samenwerking in plaats van confrontatie, gericht op grensbewaking, terrorismebestrijding en diplomatie. De SCO heeft nog geen eigen leger, maar fungeert als politiek ventiel, een plek waar spanningen kunnen worden besproken buiten de NAVO-retoriek. In plaats van ideologische solidariteit vormt wederzijds belang de lijm⁸⁵.

Maar deze opkomst van nieuwe machtsblokken is meer dan geopolitiek; het is ook een begin van psychologisch herstel. Drie eeuwen lang was de wereldorde gebaseerd op een westers zelfbeeld: rationeel, universeel, superieur. De rest van de wereld gold als periferie, als grondstof en afzetmarkt. De dekolonisatie van de twintigste eeuw bevrijdde staten, maar niet hun denkbeelden; pas nu lijkt een dekolonisatie van de geest mogelijk. Azië, Afrika en Latijns-Amerika eisen niet enkel hun grond terug, maar ook hun waardigheid en hun manier van zijn³⁶.

Toch kent deze multipolaire opkomst ook risico’s. China is geen altruïstische macht; het combineert economische samenwerking met geopolitieke invloed. De infrastructuur van de nieuwe Zijderoute biedt kansen voor ontwikkeling, maar kan ook afhankelijkheid scheppen via schulden, grondstofafspraken of digitale infrastructuren die Peking controle geven over communicatie en data. Ook Rusland, dat zich profileert als verdediger van soevereiniteit, onderhoudt zijn eigen belangenlogica, waarin energie en veiligheid onlosmakelijk verbonden zijn. De breuklijn tussen deze grootmachten en het Westen wordt het scherpst zichtbaar in de Indo-Pacific. Taiwan vormt daarin een geopolitiek scharnierpunt: het eiland is voor China een historische kwestie van hereniging, voor de VS en Japan een symbool van strategische invloed. De militarisering van de Zuid-Chinese Zee, de opkomst van AUKUS en de Amerikaanse vlootaanwezigheid rond Taiwan en Japan maken van de regio een nieuwe breukzone^{11, 83}.

In dat nieuwe evenwicht verschuift mogelijk ook het morele kompas. Waar het Westen vrijheid definieert als individuele autonomie, leggen veel oosterse culturen de nadruk op harmonie en gemeenschap. In de Islamitische wereld klinkt een roep om spirituele heroriëntatie; in China wordt de staat herzien als beschermer van orde in plaats van onderdrukker van vrijheid; in India bloeit een identiteit op die technologische moderniteit koppelt aan culturele diepte. Wat deze regio’s kan verbinden, is het groeiende besef dat beschavingen elkaar niet hoeven te bestrijden, maar elkaar kunnen aanvullen door verschil^{11, 36}.

De westerse reflex is om dit alles te zien als bedreiging, maar in werkelijkheid kan het ook een kans zijn. De multipolaire wereld kan een correctie bieden op de arrogantie van één waarheid. Ze herinnert eraan dat vrede niet voortkomt uit uniformiteit, maar uit respect voor grenzen, letterlijk en geestelijk. De toekomst behoort toe aan wie samenwerking niet verwart met onderwerping^{1, 16}.

Hart voor Vrijheid herkent in deze verschuiving een wereld die dichter kan komen bij haar eigen waarden: een orde gebaseerd op zelfbeschikking, onafhankelijkheid en gelijkwaardige samenwerking. Waar het Westen zichzelf heeft verstrikt in ideologie, groeit elders een pragmatische vrede, minder moreel theater, meer wederzijds belang^{1, 71}. De uitdaging voor Nederland is niet om partij te kiezen, maar positie te vinden: niet tussen macht en macht, maar tussen mens en mens.

Voor Nederland en Europa ligt hier een historische kans. Een continent dat zichzelf bevrijdt uit de NAVO-reflex en de Brusselse uniformiteit, kan opnieuw verbinding maken met de wereld op basis van wederkerigheid. Samenwerking met BRICS-landen hoeft niet te betekenen dat men hun politiek kopieert, maar dat men hun soevereiniteit respecteert. Nederland zou, als maritieme en handelsnatie, kunnen fungeren als scharnier tussen Oost en West, een bemiddelaar in plaats van een bondgenoot, een handelsbrug in plaats van een bastion. De handelsroutes van de toekomst lopen niet meer uitsluitend via de Atlantische Oceaan, maar via de Rijn, de Donau, de Bosporus en de Zuid-Chinese Zee. De vraag is niet of Europa meebeweegt, maar of het dat doet met open ogen of onder dwang^{11, 83, 84}.

De multipolaire wereld is geen garantie op rechtvaardigheid, maar ze biedt een nieuwe ruimte om haar te zoeken. Als macht niet langer wordt gemonopoliseerd, kan de menselijke maat terugkeren in de internationale politiek, mits landen de moed hebben hun eigen belangen te definiëren zonder angst voor isolatie. Dat is de les van deze tijd: dat vrijheid niet ontstaat uit dominantie, maar uit wederzijds respect^{1, 16}.

Energie, grondstoffen en strategische autonomie
Deze nieuwe machtsverhoudingen vertalen zich niet alleen in diplomatieke allianties, maar ook in tastbare verschuivingen van energie, handel en productie. Energie en grondstoffen vormen het ware fundament van geopolitiek: wie de toevoer beheerst, bepaalt de koers. Het Westen heeft zijn industriële basis uitbesteed en zijn energieafhankelijkheid vergroot; de multipolaire wereld vult dat vacuüm met strategisch realisme^{19, 24}.

Rusland levert energie, China produceert technologie, het Midden-Oosten beheerst olie en kapitaal, Afrika bezit zeldzame metalen en voedselgrond. Samen vormen zij een keten van wederzijdse afhankelijkheden die de oude dominantie van de dollar en de NAVO-economie langzaam ondermijnt. De sancties tegen Rusland hebben deze trend versneld: ze dwongen Moskou tot oostwaartse oriëntatie en versnelden de vorming van nieuwe energie-assen met India, China en Iran^{61, 83}.

Tegelijk verschuift de strijd van olie naar data, batterijen en metalen. Lithium, kobalt en nikkel zijn de nieuwe olie van de 21e eeuw; Afrika, Zuid-Amerika en Centraal-Azië worden opnieuw inzet van concurrentie tussen grootmachten. De Europese roep om “groene autonomie” klinkt nobel, maar zolang zonnepanelen, chips en accu’s afhankelijk blijven van Chinese productie en Aziatische raffinage, blijft de vrijheid retorisch^{87, 88}.

De les is eenvoudig: soevereiniteit vraagt om grondstoffenpolitiek. Wie geen energiezekerheid heeft, kan geen onafhankelijk buitenlands beleid voeren. Voor Nederland betekent dit niet isolatie, maar diversificatie, meer handel met de wereld, niet minder. Strategische reserves, wederkerige contracten en wederzijds vertrouwen vormen de sleutel tot stabiliteit^{19, 24}.

De multipolaire wereld dwingt het Westen om opnieuw te leren wat het ooit zelf uitvond: dat macht begint bij materiële zelfvoorziening, en dat diplomatie pas geloofwaardig is als zij rust op economische autonomie^{1, 16}.

Het Westen in verval: De NAVO als ideologisch imperium

In deze paragraaf gaan we wat dieper in op de NAVO en de NAVO proxy-oorlog op Oekraïens grondgebied met Rusland. Het is een geopolitieke onderbouwing voor het hoofdstuk “Defensie soeverein, open en weerbaar”. Wat begon als een militair bondgenootschap om vrede te bewaren, is uitgegroeid tot een ideologisch project dat vrede steeds verder voor zich uitschuift7. De NAVO, ooit opgericht om Europa te beschermen tegen Sovjetmacht, is na de Koude Oorlog niet ontbonden maar uitgebreid, tot aan de grenzen van het land dat zij ooit vreesde³. Elk nieuw lid werd verkocht als een stap naar veiligheid, maar met elke uitbreiding groeide de onrust. In plaats van een schild werd de alliantie een zwaard; in plaats van stabiliteit bracht zij een nieuwe koude oorlog, niet langer tegen communisme, maar tegen elk systeem dat zich aan haar gezag onttrekt⁵.

De oorlog in Oekraïne vormde het keerpunt¹². Wat als regionale strijd begon, werd de lakmoesproef van een beschaving die zichzelf niet meer kon begrenzen. De NAVO presenteerde het conflict als verdediging van vrijheid, maar het werd een spiegel van haar eigen morele leegte: bombardementen in naam van mensenrechten, sancties in naam van vrede, censuur in naam van waarheid⁸. In dat spiegelbeeld herkende het Westen niet langer de vijand, maar zichzelf.

De Europese Unie, ooit economisch tegenwicht, is verworden tot haar politieke schaduw. Onder Amerikaanse leiding volgt zij bevelen die haar eigen belangen schaden: een energiepolitiek die afhankelijk maakt, een sanctieregime dat industrie verlamt, een buitenlandbeleid dat meer te maken heeft met gehoorzaamheid dan met overtuiging⁹. De Europese vazalstatus is niet het gevolg van dwang, maar van gemak. Wie veiligheid uitbesteedt, leert vanzelf zijn vrijheid af te staan²².

Binnen de NAVO heerst bovendien dezelfde bureaucratische logica die ook in de EU welvaart verstikt: carrières boven waarheid, reputatie boven rede. De militaire top spreekt in beleidsjargon en slogans, terwijl soldaten, diplomaten en burgers de prijs betalen. De idealen van collectieve verdediging zijn vervangen door budgettaire doelstellingen, lobbyprojecten en een eindeloze stroom wapens die vrede moeten brengen door ze te gebruiken². Het imperium dat zichzelf als moreel kompas ziet, is stuurloos geworden⁶.

De oorlog in Oekraïne: voorgeschiedenis en uitweg
De oorlog in Oekraïne is het scherpste voorbeeld van dit morele en strategische verval. Wat wordt gepresenteerd als strijd tussen goed en kwaad, is in werkelijkheid de uitkomst van jarenlange geopolitieke blindheid, misleiding en escalatie. Wie vrede wil, moet het hele verhaal durven vertellen. Aan het einde van de Koude Oorlog lag de belofte van een brede Europese veiligheidsarchitectuur met de Organisatie voor Veiligheid en Samenwerking in Europa als spil; de geest van Helsinki was precies die van collectieve veiligheid in plaats van blokdiscipline^{47, 48}. In de praktijk gebeurde het omgekeerde, de NAVO schoof gestaag oostwaarts, en in 2008 volgde de toezegging dat Oekraïne en Georgië leden zullen worden⁴⁶. Zo schoof neutraliteit van tafel; wat hier als defensieve uitbreiding werd gepresenteerd, werd in Moskou gelezen als insluiting. Dat is het klassieke veiligheidsdilemma: elke versterking van de één oogt voor de ander als dreiging⁴⁴.

Om dat veiligheidsdilemma te begrijpen helpt de langere geschiedenis. Rusland is, met Sint-Petersburg en Moskou als Oost-Europese metropolen, altijd ook een Europese grootmacht geweest, het eigen zelfbeeld reikt van Lissabon tot Vladivostok. Eind achttiende eeuw breidde het rijk van Catharina de Grote zuidwaarts uit, steden als Odessa, Cherson, Zaporizja, Donetsk en Loehansk werden als “Nieuw Rusland” ontwikkeld, de Krim werd opengelegd voor Russische vestiging; in al die gebieden bleef het Russisch tot op vandaag de omgangstaal. In de Sovjetperiode werden zuidelijke en oostelijke gebieden in 1922 administratief ondergebracht in de Oekraïense SSR, in 1954 volgde de overdracht van de Krim aan Kiev; daarna raakten industrie, havens, spoor en pijpleidingen één geïntegreerd systeem, van Donbas-staal en Dnipro-industrie tot Mariupol als uitlaat naar zee. Dat is geen vrijbrief om grenzen te verleggen, het is wel essentiële context die in ons debat vaak ontbreekt⁴⁴.

De crisis van 2014 ontstond niet in een vacuüm. President Janoekovytsj, in 2010 gekozen, laveerde tussen het EU-associatieverdrag en de relaties met Rusland; het verdrag werkte in de historische context als olie op het vuur, het was geen neutraal handelsdocument maar een exclusieve koers met veiligheidsimplicaties. Toen Janoekovytsj de ondertekening op economische gronden uitstelde, oefenden westerse regeringen en financieringskanalen feitelijk invloed uit op de Maidan-protesten; op het plein speelden ultranationalistische groepen als Right Sector en de kern waaruit later het Azov-bataljon voortkwam een zichtbare rol^{49, 50}. Dit noemen wij geen revolutie maar een coup, de macht verschoof buiten het constitutionele spoor, er was scherpschuttersvuur, er vielen doden aan beide kanten, Janoekovytsj vluchtte, en in het oosten volgden snelle afscheidingsbewegingen en referenda^{44, 45}. In de Donbas ontstond een burgeroorlogachtige situatie, met lokale milities, buitenlandse steun en jaren van beschietingen op Donetsk en Loehansk⁹. In Kiev nam vervolgens Petro Porosjenko het roer over, hij tekende Minsk maar verhardde intussen het militaire spoor, terwijl het geheel in westerse landen tot randnieuws degradeerde^{51, 52}.

De breuklijn begint dus niet in 2022, ze loopt via 2014, een machtswisseling in Kiev, opstand in de Donbas, de razendsnelle inlijving van de Krim. Acht jaar lang vielen er doden aan een contactlijn waarover Europese hoofdsteden zelden nog spraken. Er lag nochtans een realistisch raamwerk op tafel, Minsk, staakt-het-vuren, terugtrekking van zware wapens, grondwettelijke autonomie en OVSE-toezicht. Dat raamwerk is niet uitgevoerd, in plaats daarvan werden sanctiepakketten en wapenleveranties het nieuwe automatisme, terwijl de politieke ruimte in Kiev en Moskou juist smaller werd^{51, 52}.

In 2019 won Volodymyr Zelensky overtuigend op een agenda van vrede voor de Donbas, hij is zelf Russischtalig, en werd juist in het zuiden en oosten massaal gesteund door kiezers die normalisatie en neutraliteit verwachtten⁵³. De werkelijkheid na 2019 was weerbarstig; binnenlands drukten nationalistische straatbewegingen elke stap in de richting van Minsk terug, oppositiezenders gingen in 2021 van de buis^54,en na februari 2022 werden meerdere partijen geschorst en vervolgens verboden⁵⁵. Tegelijk versmalde de ruimte voor het Russischtalige publieke domein door taalwetgeving die de verhoudingen verder verhardde⁵⁶. Voor veel Russischtalige kiezers die op Zelensky hadden gestemd voelde dit als een breuk met de beloften van 2019; zij zagen geen verzoening maar militarisering en centralisatie. Daarbovenop kwamen nauwe veiligheids- en inlichtingenbanden met de Verenigde Staten die sinds 2014 zijn opgebouwd; in de publieke perceptie voedt dat het beeld dat buitenlandse regie en het opstoken van ultranationalistische milities de binnenlandse koers mede hebben bepaald, wat de diplomatieke ruimte verder verkleinde⁵⁷.

De Russische inval schendt het internationale recht. Maar een eindeloze munitielijn is geen strategie. Een uitweg die wel kan werken is nuchter en tweesporig; voor Oekraïne een grondwettelijk geborgde neutraliteit, dus geen NAVO-lidmaatschap, en een Europees beveiligingsarrangement dat ook Russische kernzorgen adresseert; voor de betwiste gebieden een route van democratische legitimatie, internationaal bewaakte referenda met harde minderhedenwaarborgen, uitgevoerd in stilte en niet in talkshows. Europa keert terug naar de geest van Helsinki, collectieve veiligheid met Rusland, niet tegen Rusland, met een versterkte OVSE voor wapenbeheersing, incidentpreventie en verificatie.

De toetreding van Finland en Zweden heeft de spiraal van paraatheid en tegenparaatheid in de Oostzee verder opgedraaid. Wat hier als zekerheid wordt verkocht, verschijnt daar als nieuwe frontlijn, met meer kans op misrekeningen, niet minder. Nederland kan dat patroon doorbreken, uit de NAVO, wapenleveranties beëindigen, en de rol kiezen die we in Europa al te lang hebben verwaarloosd, bemiddelen als betrouwbare, neutrale staat die niets te winnen heeft bij vijandschap en alles bij vrede.

Energiepolitiek is veiligheidsbeleid, de explosies aan de Nord Stream-leidingen in september 2022 hebben laten zien hoe kwetsbaar onze zeebodem-infrastructuur is. Zweden en Denemarken sloten hun onderzoeken zonder daders te noemen. Duitsland volgt het zogeheten Andromeda-spoor. Dat scenario, sabotage vanaf een gehuurde zeilboot, is fysiek ongeloofwaardig. Op 70 tot 90 meter diepte, door een stalen buis met betonnen mantel en met gelijktijdige explosies op meerdere locaties, heb je militaire duikteams, ROV’s en forse ladingen nodig; geen toerboot met hobbymateriaal. Noem het gerust een dwaalspoor⁵⁸. Wat overblijft is de evidente conclusie dat het om een statelijke operatie ging waarin motief, middel en vooraf uitgesproken intentie samenkomen; de Verenigde Staten hadden het grootste belang bij het politiek, economisch en strategisch uitschakelen van Nord Stream, president Biden zei op 7 februari 2022 dat hij een einde aan Nord Stream 2 zou maken als Rusland Oekraïne binnenviel, onderminister Nuland verklaarde dat het project hoe dan ook niet zou doorgaan^{59, 60}. Intussen verving Europa pijpleidinggas door LNG en werd de VS de grootste leverancier, economisch en strategisch is dat een nieuwe afhankelijkheid⁶¹. Een neutrale koers kiest daarom niet voor een kamp, maar voor diversificatie, voorspelbare contracten en strakke bewaking van onze Noordzee-knooppunten.

Dit is de nuchtere weg uit een oorlogsspiraal; geen morele grootspraak, geen geopolitieke reflexen, maar diplomatie met ruggengraat. Neutraliteit die we verdedigen waar dat moet, thuis, aan onze kust, rond onze kabels, en politiek die we inzetten waar dat telt, aan de onderhandelingstafel. Dat is hoe je oorlog vervangt door neutrale diplomatie, orde en vrede.

Midden-Oosten: tussen verzet, heroriëntatie en crisis

Het Midden-Oosten vormt de spil tussen de oude en de nieuwe wereldorde. Waar de westerse invloed afneemt, zoeken regionale machten naar nieuwe evenwichten. Iran, Syrië en Libanon blijven knooppunten van verzet tegen westerse interventie; Turkije laveert tussen NAVO-lidmaatschap en strategische autonomie; en de Golfstaten herijken hun allianties richting China en Rusland^{10, 16, 83}.

De oorlog in Gaza heeft die hertekening in een stroomversnelling gebracht. De wereld ziet niet alleen een militair conflict, maar het uiteenvallen van de morele autoriteit van het Westen, dat zijn eigen rechtsbeginselen selectief toepast. In deze context is Israël niet langer onaantastbaar, maar onderdeel van een bredere regionale crisis waarin recht, vrede en begripszuiverheid opnieuw gedefinieerd moeten worden⁷¹.

Israël en Palestina: recht, vrede en begripszuiverheid
Wie in dit conflict helder wil spreken, moet begrippen scheiden. Zionisme is een politieke en nationalistische beweging die sinds de 19e eeuw streeft naar de vestiging en instandhouding van een Joodse staat in historisch Palestina; antisemitisme is haat of vooroordeel jegens Joden als mensen; semitisch verwijst in de kern naar een taalfamilie, waaronder Hebreeuws en Arabisch, en is geen politieke stroming. Dat onderscheid is essentieel, Hart voor Vrijheid keert zich onomwonden tegen antisemitisme en elke vorm van racisme, maar behoudt het recht om het politieke project van het zionisme en de staatspraktijk van Israël te bekritiseren waar die in strijd zijn met het internationaal recht; precies die ruimte voor scherpe, feitelijke kritiek wordt in gangbare richtsnoeren ook erkend^{89, 90}. Onze kritiek richt zich op concrete beleidspraktijken; bezetting, kolonisatie, blokkades, discriminatoire wetgeving en straffeloos geweld; niet op een gemeenschap of religie.

De historische lijn is helder. De Balfour-verklaring van 1917 gaf Britse steun aan een “nationaal tehuis” voor Joden, met de belofte geen afbreuk te doen aan de rechten van de niet-Joodse bevolking; het VN-verdelingsplan van 1947 deelde het mandaatgebied op; in 1948 volgden staatsstichting en de Nakba, ongeveer 700.000 Palestijnen sloegen op de vlucht of werden verdreven. Sinds 1967 bezet Israël de Westoever, inclusief Oost-Jeruzalem, en controleert het Gaza. De Oslo-akkoorden creëerden een voorlopige Palestijnse Autoriteit en een lappendeken van zones (A/B/C) die bestuurlijke fragmentatie bestendigden; de muur/barrière van circa 700 kilometer en honderden checkpoints verankeren die realiteit op de grond. Gaza staat sinds 2007 onder een alomvattende blokkade; infrastructuur die uitzicht op normalisering bood, zoals haven- en vliegveldfaciliteiten, is vernietigd⁴⁵. Het Internationaal Gerechtshof oordeelde in 2004 dat de muur of barrière in strijd is met het recht; de VN-Veiligheidsraad bevestigde in resolutie 2334 dat nederzettingen in bezet gebied geen rechtsgeldigheid hebben en het vooruitzicht op vrede ondermijnen. In 2024 legde het Internationaal Gerechtshof voorlopige maatregelen op omdat het risico op genocidale daden in Gaza plausibel is, met bevelen om humanitaire hulp toe te laten en aanzet tot genocide te voorkomen; ondertussen beschrijven VN-instanties een aanhoudende humanitaire catastrofe met massale burgerdoden en groeiende ondervoeding^{91, 92, 93, 94}. Hart voor Vrijheid noemt dit bij naam: dit is pure genocide; de Israëlische overheid pleegt misdaden tegen de menselijkheid, en Nederland moet dit onmiddellijk en ondubbelzinnig veroordelen en zijn beleid daaraan toetsen, het recht consequent toepassen in plaats van selectief naar politieke smaak.

De escalatie die tot de huidige genocide in Gaza heeft geleid, begon met de aanval van 7 oktober 2023. Opvallend daarbij is dat een grootschalige bestorming plaatsvond over een grens die normaal tot de zwaarst bewaakte ter wereld behoort. Het feit dat duizenden strijders urenlang vrijwel ongehinderd konden binnendringen, roept ernstige vragen op over de omstandigheden waaronder dit kon gebeuren en over de verantwoordelijkheid van de Israëlische veiligheidsdiensten. Deze verdachtmakende omstandigheden mogen niet worden genegeerd, omdat zij mede verklaren hoe een incident is uitgebuit als casus belli (reden voor oorlog) voor een disproportionele en systematische vernietigingscampagne tegen de bevolking van Gaza.

Vrede vraagt een horizon die groter is dan het volgende staakt-het-vuren. Er liggen bruikbare kaders op tafel, het Arabische Vredesinitiatief biedt normalisatie met de Arabische wereld in ruil voor terugkeer naar de lijnen van 1967 en een rechtvaardige regeling voor vluchtelingen; de Geneva Initiative werkt grens, veiligheid, Jeruzalem en vluchtelingen stap voor stap uit; en als klassieke scheiding politiek vastloopt, kan een confederatief model, twee staten, één thuisland, de uitweg bieden, twee soevereine staten met open grenzen en gezamenlijke instituties voor veiligheid, economie en water, zodat rechten van mensen niet door een potloodlijn op de kaart worden geconditioneerd. Zo’n confederaal traject vergt ook: gedeelde veiligheidsmechanismen met internationale borging; een statusregeling voor Jeruzalem die gelijke toegang en bestuur garandeert; een vluchtelingenakkoord met opties voor terugkeer, hervestiging en compensatie; en een tijdpad waarin de blokkade van Gaza wordt opgeheven, nederzettingenbouw volledig stopt en illegale buitenposten systematisch worden ontmanteld2. In dit geheel hoort erkenning van Palestina, niet als symbool, maar als hefboom die beide partijen onder dezelfde statenlogica brengt en een onderhandelingspad met externe borging afdwingt^{95, 96, 97}.

Erkenning bevestigt bestaansrecht, ook wanneer een staat nog niet perfect functioneert. Israël werd in 1948 erkend in oorlogsomstandigheden en Kosovo in 2008 terwijl het nog verre van stabiel was. Palestina voldoet bovendien aan de klassieke criteria van Montevideo: grondgebied, bevolking, bestuur en internationale betrekkingen. Dat dit alles bemoeilijkt wordt door bezetting en blokkade maakt erkenning des te urgenter, niet als beloning achteraf maar als hefboom om staatsstructuren verder te ontwikkelen⁹⁸.

Zonder erkenning blijft een asymmetrie bestaan: een soevereine staat tegenover een bevolking die slechts als probleem wordt gezien. Dat geeft Israël ruimte te doen alsof er geen legitieme tegenpartij bestaat, waarmee ieder vredesproces bij voorbaat wordt ondermijnd. Door Palestina te erkennen plaatst Nederland beide partijen onder dezelfde statenlogica en schept het voorwaarden voor geloofwaardige onderhandelingen. Verdeeldheid onder Palestijnen is daarbij geen doorslaggevend bezwaar; ook in de beginjaren van veel andere staten bestonden rivaliserende machtscentra. Juist erkenning kan bijdragen aan politieke eenheid en institutionele stabiliteit. De PLO wordt internationaal al decennia erkend als vertegenwoordiger van het Palestijnse volk, en inmiddels hebben meer dan 140 landen Palestina formeel erkend^{99, 100, 101}.

Erkenning van Palestina betekent geen afwijzing van Israël of Joodse gemeenschappen, maar bevestigt het recht van beide volkeren om in vrede en gelijkwaardigheid te leven. Kritiek op beleid of staatspraktijken is fundamenteel iets anders dan antisemitisme, en Nederland kan tegelijk ondubbelzinnig stelling nemen tegen antisemitisme én het internationaal recht consequent toepassen. Waar landen als Spanje, Ierland en Noorwegen in 2024 Palestina erkenden, loopt West-Europa achter^{102, 103, 104}. Nederland staat nu voor de keuze: stilzwijgende medeverantwoordelijkheid voor de bezetting blijven dragen, of zich scharen achter recht, gelijkwaardigheid en vrede.

Publieke opinie is geen muur maar een zeil, zij beweegt mee met een geloofwaardige horizon. In Israël tekent zich een substantiële meerderheid af voor een deal die de oorlog beëindigt in ruil voor de vrijlating van alle gijzelaars; aan Palestijnse zijde blijft steun bestaan voor een levensvatbare staat op de lijnen van 1967 wanneer die concreet en bewaakt wordt. Dat draagvlak groeit wanneer een pakket zichtbaar wordt: onmiddellijke humanitaire toegang, een geloofwaardig gevangenen- en gijzelaarsakkoord, veiligheidswaarborgen met internationale monitoring en een realistisch eindkader⁴⁵. Opinie volgt perspectief, schets je een realistisch, gecontroleerd pad, dan groeit de bereidheid om het te dragen.

De praktische volgorde is nuchter en humaan, onmiddellijk staakt-het-vuren met grootschalige humanitaire toegang; vrijlating van alle gijzelaars in ruil voor gevangenen onder onafhankelijk toezicht; een volledige bouwstop en terugtrekagenda voor nederzettingen die de Westoever doorsnijden; een tijdelijk veiligheidspakket met internationale monitoring en duidelijke garanties tegen aanvallen op burgers; en parallel een onderhandeld eindkader dat óf de klassieke twee-statenoplossing verankert, óf, als scheiding politiek onhaalbaar blijkt, een confederatief model met gelijke rechten en gedeelde instituties. Daarbij hoort rechtsstatelijke verantwoording via internationale gerechtshoven, een reconstructiefonds met strikte nalevingsvoorwaarden, en een einde aan collectieve bestraffing en belegering als beleidsinstrument. Dat is de enige weg die recht, veiligheid en menselijke waardigheid tegelijk optilt, zonder demonisering, zonder collectieve bestraffing, en zonder de fout te maken dat kritiek op beleid wordt verward met haat tegen een volk.

Tot slot: De wereld is in beweging, niet door revolutie maar door vermoeidheid. Het oude Westen, dat zijn macht rechtvaardigde met de taal van vrijheid, ontdekt dat macht zonder zelfinzicht slechts inertie is^{1, 16}. De nieuwe machtscentra van Oost en Zuid beloven geen paradijs; ook daar schuilt machtslogica en interne strijd^{11, 83}. Maar wat zich ontvouwt, is wel een einde aan vanzelfsprekendheid, aan het idee dat één beschaving, één munt of één verhaal de rest van de wereld kan bepalen^{1, 16, 81}.

De multipolaire orde kan een correctie zijn op eeuwen van overheersing, mits zij zich niet herhaalt in andere vormen^{16, 82}. De uitdaging van deze tijd is niet om nieuwe blokken te bouwen, maar om het evenwicht te bewaren tussen macht en recht, tussen identiteit en universaliteit^{33, 71}. In een wereld die haar oriëntatie hervindt, is het niet langer genoeg om partij te kiezen; men moet leren luisteren77.

Voor Nederland betekent dat volwassenheid in plaats van volgzaamheid: bemiddelen waar anderen dreigen, handelen waar anderen blokkeren, samenwerken zonder zich te onderwerpen^{13, 71}. Hart voor Vrijheid ziet in deze omwenteling niet het einde van het Westen, maar de kans op zijn hergeboorte, als cultuur die eindelijk begrijpt wat zij altijd heeft beleden: dat vrijheid geen bezit is, maar een verhouding tussen mensen en volken die elkaar erkennen in hun waardigheid^{43, 75}.

Europa tussen twee werelden

Europa bevindt zich in een existentiële crisis⁸³. Wat ooit begon als een droom van samenwerking en vrede, is verworden tot een bureaucratisch systeem dat zichzelf uitput in regelgeving, technocratie en morele superioriteit^{80, 105}. De Europese Unie had een gemeenschap van volkeren kunnen zijn, maar werd een bestuurslaag zonder ziel³³. In naam van eenheid worden nationale verschillen gladgestreken, in naam van vooruitgang worden eeuwenoude evenwichten ontwricht⁸⁰. De Green Deal, aanvankelijk een project van duurzaamheid, is uitgegroeid tot een instrument van centralisatie: een stelsel van subsidies, sancties en normen dat niet de aarde redt, maar de middenklasse wurgt¹⁰⁶. Klimaat- en migratiebeleid dienen als dekmantel voor meer bevoegdheden in Brussel, terwijl burgers steeds minder inspraak hebben over wat in hun naam wordt besloten^{13, 107}.

De Europese Commissie spreekt graag over “waarden”, maar handelt als een marktmeester en een rechtbank⁸⁰. Lawfare, de inzet van wetgeving en rechtspraak als politiek wapen, is de nieuwe strategie van macht: lidstaten die afwijken, worden via juridische druk of financiële chantage in het gareel gebracht^{13, 105}. Onder leiding van Ursula von der Leyen is de EU niet democratischer geworden, maar hiërarchischer^{80, 108}. De Duitse bondskanselier Friedrich Merz, de Franse president Emmanuel Macron en de Britse premier Keir Starmer belichamen het nieuwe Atlantische denken: Europa als voorpost van NAVO, economische satelliet van de VS, met technocratie als substituut voor visie¹⁰⁹.

In dit schijnbaar stabiele systeem begint echter de grond te schuiven. Duitsland is het hart van de Europese economie, maar dat hart hapert¹⁹. De historische schuld die het land tot zelfbeperking verplichtte, is uitgegroeid tot een mentale afhankelijkheid: van Amerika voor veiligheid, van Rusland voor energie, van de financiële markten voor groei⁶¹. Sinds het wegvallen van het Russische gas en de vernietiging van Nord Stream is Duitsland letterlijk en figuurlijk ontkoppeld van zijn levensader^{58, 59, 60}. De energieschaarste en de inflatie tasten het sociale contract aan. Tegelijk groeit het politieke vacuüm. De opkomst van AfD en BSW (Bündnis Sahra Wagenknecht) weerspiegelt geen extremisme, maar wanhoop: burgers die zich niet langer vertegenwoordigd voelen in een parlement dat vooral Brussel en Washington dient¹¹⁰. Achter de schermen versterken investeringsreuzen als BlackRock hun greep op Duitse bedrijven en pensioenfondsen^{29, 30,}terwijl NAVO-lidmaatschap de ruimte voor eigen koers verlamt^{2, 5}.

Nederland volgt dezelfde logica, slechts in kleinere schaal. Onder de kabinetten-Rutte werd zelfbeschikking stukje bij beetje geruild voor bestuurlijk gemak¹³. De onderwerping aan EU-regelgeving, NAVO-trouw en internationale agenda’s heeft de nationale politiek uitgehold^{26, 80}. De Agenda 2030-doelen, gepresenteerd als duurzaamheidsbeleid, worden via gemeenten uitgevoerd zonder noemenswaardige parlementaire toets^{107, 111}. Nieuwe censuurwetgeving, verpakt als “desinformatie-bestrijding”, ondermijnt het publieke debat^{40, 112}. De overgang naar het tijdperk-Rutte/Schoof markeert geen breuk, maar continuïteit: een staatsbestel dat zichzelf als pragmatisch beschouwt, maar in wezen een technocratisch uitvoeringskader is geworden^{13, 105}.

Toch blijft Europa meer dan zijn instituties. Onder het oppervlak groeit het besef dat de huidige koers onhoudbaar is. Overal in Europa zoeken burgers, partijen en bewegingen naar een derde weg: voorbij de gehoorzaamheid aan Washington en de controlezucht van Brussel¹. De vraag is niet of Europa hervormd kan worden, maar of het nog wil worden herboren⁸⁰. De toekomst van het continent ligt niet in meer regels, maar in herwonnen vertrouwen, in landen die weer verantwoordelijkheid durven nemen voor hun eigen beleid, hun eigen energie en hun eigen waarden¹⁹. Europa staat tussen twee werelden: het kan zich vastklampen aan de oude orde van afhankelijkheid, of opnieuw leren samenwerken vanuit vrijheid, subsidiariteit en menselijke maat^{13, 43}.

Slotmanifest – Hart voor Vrijheid

De wereld bevindt zich in een beschavingsmoment. Oude systemen verliezen hun vanzelfsprekendheid, terwijl nieuwe machtsstructuren ontstaan. Wat zich vandaag voltrekt, is geen strijd tussen landen, maar tussen wereldbeelden: aan de ene kant het model van centralistische globalisering, waarin markten, media, wetenschap en overheid samenvallen onder één technocratische elite¹⁵; aan de andere kant het groeiende verlangen naar zelfbeschikking, culturele eigenheid en menselijke maat.

Hart voor Vrijheid kiest niet voor kampdenken, maar voor koersherstel. Wij willen een wereld waarin macht voortkomt uit mensen, niet uit systemen. Soevereiniteit of zelfbeschikking is daarbij geen nationalistische nostalgie, maar een moreel kompas om corrupte en ondoorzichtige structuren te corrigeren. Vrijheid vraagt om financiële transparantie, publieke controle op inlichtingenapparaten en grenzen aan digitale surveillance⁴⁰.

Nederland moet opnieuw leren handelen vanuit neutraliteit en geweten. Wapenleveranties aan strijdende partijen, waaronder het huidige beleid ten aanzien van Oekraïne en Israël, vergroten de escalatie, niet de vrede. Wij pleiten voor een diplomatie die bemiddelt waar anderen dreigen, en die inzet op dialoog in plaats van sancties of oorlogsretoriek. De NAVO mag niet langer de blauwdruk van ons buitenlands beleid zijn, en de EU geen bestuurslaag die democratie opslokt.

Onze plaats in de wereld vraagt om volwassenheid in plaats van volgzaamheid. We kiezen voor samenwerking met alle beschavingsblokken die vrede en wederkerigheid nastreven, ook met landen buiten het Atlantische kamp. Europa kan opnieuw betekenis vinden als brug, niet als bastion11. De toekomst ligt niet bij blokken, maar bij mensen en naties die de moed hebben het machtsevenwicht te vervangen door wederzijds respect^{1, 43}.

De economische orde moet worden herzien vanuit hetzelfde uitgangspunt. Waar het Westen afhankelijk is geworden van schulden en sancties, groeit elders een economie van productie, samenwerking en wederkerigheid16. Nederland kan daarin een voortrekkersrol spelen door eerlijke handel, nieuwe partnerschappen met BRICS-landen en Afrika, en deelname aan alternatieve ontwikkelingsbanken die lokale valuta’s en duurzame investeringen bevorderen. Ontwikkelingssamenwerking moet geen instrument van schuld of morele superioriteit zijn, maar van wederzijdse versterking, gericht op voedsel, water, onderwijs en technologische autonomie in plaats van bureaucratie en afhankelijkheid.

Vrijheid betekent ook zeggenschap over technologie. Digitale infrastructuur behoort toe aan het publieke domein, niet aan private conglomeraten. Data zijn een collectief goed, geen handelswaar^{15, 38}. Daarom wil Hart voor Vrijheid investeren in een Europese en nationale digitale onafhankelijkheid, eigen cloudsystemen, open software, en transparante algoritmen. Technologie moet teruggebracht worden tot haar juiste schaal: hulpmiddel, geen heerser.

Achter de façade van technologische perfectie groeit gelukkig ook de tegenbeweging: klokkenluiders, onafhankelijke journalisten en burgers die weigeren louter dataleverancier te zijn^{67, 68, 80}. Zij herinneren ons eraan dat technologie niet neutraal is, maar altijd een verlengstuk van intentie. De vraag is daarom niet óf bijvoorbeeld kunstmatige intelligentie de wereld zal regeren, maar door wie en met welk doel^{38, 78}.

De huidige omwenteling biedt de kans om de menselijke maat te herstellen. Hart voor Vrijheid wil dat doen door bestuurlijke soevereiniteit te herwinnen, internationale samenwerking te baseren op wederkerigheid en menselijke waardigheid opnieuw tot uitgangspunt van beleid te maken. Vrijheid is geen slogan, maar een bestuurlijke praktijk die rust op transparantie, verantwoordelijkheid en publieke zeggenschap. Waarheid is een publiek goed dat bescherming verdient: wetenschap moet onafhankelijk kunnen onderzoeken, media moeten weer informeren in plaats van indoctrineren, en burgers moeten toegang krijgen tot bronnen in plaats van slogans. Alleen een open kennisorde kan de basis vormen van een vrije democratie.

De zogenoemde “nieuwe wereldorde” hoeft geen dystopie van controle en digitale dwang te worden. Mits geleid door inzicht en moed, kan zij de aanzet vormen tot een wereld van soevereine beschavingen waarin diversiteit geen bedreiging is, maar de natuurlijke vorm van vrijheid. De uitdaging voor Europa en Nederland is om zich in deze overgang niet als volgeling te gedragen, maar als bondgenoot van de menselijkheid zelf: te kiezen voor samenwerking in plaats van onderwerping, voor vrijheid in plaats van beheerste veiligheid, en voor politieke volwassenheid die macht niet centraliseert maar verdeelt¹⁶.

De afgelopen decennia hebben laten zien hoe snel noodmaatregelen permanent kunnen worden. Sinds 9/11 en de pandemische jaren is bestuur via uitzondering normaal geworden: een permanente crisisstaat waarin protocollen, angst en digitale controle zelden worden teruggedraaid. Hart voor Vrijheid wil deze normalisering van uitzondering keren met een politiek van transparantie, neutraliteit en menselijke maat¹⁶.

Concreet betekent dit: Nederland herstelt zijn rol als diplomatieke bruggenbouwer, stopt militaire steun aan buitenlandse conflicten, bevordert handel met wederkerige partners buiten het sanctieregime, en investeert in een publieke technologische infrastructuur die de vrijheid beschermt. Ontwikkelingssamenwerking wordt hervormd tot een eerlijke uitwisseling van kennis en capaciteit, waarbij lokale gemeenschappen zeggenschap behouden.

Het Westen kan zijn ziel niet hervinden met meer macht, maar alleen met meer echte verbinding en menselijkheid. Zo eindigt hegemonie niet met een nederlaag, maar met inzicht, het besef dat veiligheid pas echt bestaat waar vertrouwen, waarheid en techniek weer in dienst staan van de mens. Hart voor Vrijheid kiest voor een volwassen, soevereine koers, niet tegen de wereld, maar mét de wereld, waarin vrijheid opnieuw inhoud krijgt: als wederkerigheid tussen mensen, volken en beschavingen die elkaar in waardigheid erkennen.