Migratie en Asielbeleid

De morele uitdaging is om grenzen te stellen zonder menselijkheid te verliezen. Een land dat niemand meer binnenlaat, verhardt; maar een land dat nooit nee zegt, verliest zichzelf. Echte compassie vergt onderscheidingsvermogen: hulp waar het nodig is, bescherming waar het rechtvaardig is, begrenzing waar het eerlijk is tegenover de eigen gemeenschap7. Zoals een tuin alleen kan bloeien wanneer zij verzorgd en omheind is, zo kan een samenleving alleen openstaan voor de wereld wanneer zij haar fundamenten bewaakt.

Grenzen zijn geen hekken, maar afspraken over verantwoordelijkheid. Ze geven vorm aan vrijheid door duidelijk te maken waar die begint en waar zij ophoudt. Wie grenzen ziet als moreel vergrijp, verwart openheid met onverschilligheid. Een samenleving die haar eigen grenzen niet kan bewaken, verliest het vermogen om rechtvaardig te handelen, omdat zij niet langer onderscheid kan maken tussen wie tot haar gemeenschap behoort en wie daarbuiten staat.

In het internationale recht is het recht om grenzen te controleren erkend als kern van soevereiniteit. Het Vluchtelingenverdrag van Genève (1951) verplicht staten om mensen niet terug te sturen naar een land waar hun leven gevaar loopt, maar het verplicht niet om iedereen toe te laten die dat beweert^{9, 10}. Toch is die nuance in de praktijk vervaagd. De asielprocedure is veranderd van een bescherming tegen vervolging in een route naar vestiging. Daardoor is het onderscheid tussen noodzaak en keuze vervaagd, wat de geloofwaardigheid van het systeem ondermijnt⁸.

De Europese migratiepolitiek heeft dit evenwicht verder verstoord. Door asiel en migratie te centraliseren, is de menselijke maat vervangen door bureaucratische procedures. Lidstaten worden afgerekend op quota in plaats van op rechtvaardigheid; mensen worden verhandeld als dossiers in plaats van behandeld als individuen. Het nieuwe EU-migratiepact verplicht landen tot financiële of fysieke bijdragen aan herverdeling¹¹. Nederland kan bezwaar maken, maar niet beslissen. De democratische zeggenschap over wie ons land binnenkomt, is uitbesteed aan Brussel. Zo is migratie geen kwestie van menselijkheid meer, maar van macht.

Hart voor Vrijheid ziet hierin een fundamenteel probleem: solidariteit kan niet worden opgelegd. Zij ontstaat van onderop, uit herkenning en wederkerigheid. Een gemeenschap die zichzelf niet meer herkent in haar wetten en besluiten, zal zich vroeg of laat afsluiten uit zelfbehoud. Dat proces zien we nu gebeuren. Burgers verliezen vertrouwen omdat hun zorgen worden weggezet als onverdraagzaamheid^{12, 13}. Dorpen als Albergen, Budel en Ter Apel ervaren dagelijks hoe abstract beleid botst met concrete werkelijkheid. Waar mensen zich overruled voelen, groeit wantrouwen. Wie de menselijke maat verliest, oogst verzet.

Daarom vraagt migratie niet om hardheid maar om helderheid; niet om angst maar om orde. Een humane samenleving helpt wie vlucht voor oorlog, maar voorkomt dat haar gastvrijheid wordt misbruikt als economisch vangnet¹⁴. Zij zorgt dat opvang menswaardig blijft, maar ook tijdelijk; dat integratie gelijkwaardig is, maar niet vrijblijvend. Vrijheid zonder grenzen verwordt tot chaos, en orde zonder vrijheid tot onderdrukking. De uitdaging is om die twee te verzoenen in beleid dat recht doet aan mens én gemeenschap.

Om dat mogelijk te maken, moet Nederland opnieuw zeggenschap krijgen over zijn asielbeleid. Europese richtlijnen zoals de Asielprocedurerichtlijn en de Opvangrichtlijn schrijven in detail voor hoe aanvragen moeten worden behandeld, welke voorzieningen moeten worden geboden en welke rechten asielzoekers hebben¹⁵. Nationale parlementen mogen deze regels niet aanpassen, zelfs niet wanneer de draagkracht van hun samenleving wordt overschreden. De Europese rechter in Luxemburg heeft bovendien herhaaldelijk nationale beperkingen op migratie teruggedraaid, ook wanneer die waren ingevoerd om de openbare orde of nationale veiligheid te beschermen¹⁶.

Hart voor Vrijheid vindt dat deze constructie niet langer te verdedigen is. Democratie zonder zeggenschap is schijn. Soevereiniteit is geen bezit van de staat, maar van het volk. Zij kan tijdelijk gedeeld worden met andere landen, maar niet voorgoed worden afgestaan aan instellingen die zich niet verantwoorden aan kiezers. Daarom kiest Hart voor Vrijheid principieel voor herstel van nationale soevereiniteit, ook op het terrein van migratie.

Een zelfstandig Nederland kan opnieuw verdragen sluiten die passen bij zijn waarden. Het kan de lijst van veilige landen uitbreiden, snelle procedures invoeren en strengere voorwaarden stellen aan toelating, zonder in strijd te komen met Brussel^{17, 19}. Tegelijk blijft Nederland partij bij internationale verdragen die de kern van humaniteit beschermen, zoals het Vluchtelingenverdrag en het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens18. Soevereiniteit betekent immers niet willekeur, maar de vrijheid om rechtvaardigheid zelf te organiseren.

Grenzen worden menswaardig wanneer ze transparant en rechtmatig zijn. Elke beslissing over toelating of afwijzing moet controleerbaar zijn, met ruimte voor beroep binnen redelijke termijn. Maar wie is uitgeprocedeerd, moet het land ook daadwerkelijk verlaten. Dat vraagt om duidelijke afspraken met landen van herkomst over terugkeer, gekoppeld aan ontwikkelingssamenwerking en handelsvoordelen¹⁹. Landen die weigeren hun onderdanen terug te nemen, verliezen recht op steun of handelsvoordelen. Wanneer identiteit of nationaliteit niet kan worden vastgesteld, werkt Nederland samen met internationale organisaties om dat op zorgvuldige wijze te verifiëren. Zo wordt internationale samenwerking wederkerig in plaats van afhankelijk.

Een soeverein migratiebeleid is niet hard maar eerlijk. Het voorkomt willekeur, verkleint de migratiedruk en herstelt vertrouwen in de rechtsstaat¹². Burgers zien dat regels weer betekenis hebben en dat rechtvaardigheid niet langer afhankelijk is van politieke toevalligheden. Dat vertrouwen is de basis waarop vrijheid rust. Want zonder recht is vrijheid slechts een illusie.

De druk op samenleving en democratie

Migratie is geen natuurverschijnsel maar het resultaat van beleid. Wie de cijfers eerlijk bekijkt, ziet dat de huidige instroom structureel hoger ligt dan Nederland sociaal, economisch en ruimtelijk kan dragen. In 2023 kwamen volgens het CBS ruim 403.000 mensen naar Nederland, waarvan 96.000 asielzoekers en 84.000 gezinsmigranten^{5, 22}. Daarbovenop kwamen tienduizenden arbeidsmigranten en studenten. Deze aantallen overstijgen het draagvermogen van een dichtbevolkt land met een groeiend woningtekort en een overbelast zorgstelsel^{6, 27}.

De woningmarkt als spiegel van onevenwicht
De woningcrisis is de thermometer van dit probleem. Gemeenten waarschuwen al jaren dat zij niet langer voldoende huizen kunnen bouwen voor zowel de eigen bevolking als nieuwe migranten. In veel steden en dorpen staan Nederlandse gezinnen jarenlang op wachtlijsten, terwijl statushouders bij wet voorrang krijgen²¹. Dit creëert niet alleen frustratie maar ook morele spanning: burgers ervaren dat solidariteit met nieuwkomers ten koste gaat van rechtvaardigheid voor henzelf.

Onderzoeker Jan van de Beek berekende dat de netto kosten van niet-westerse migratie voor de Nederlandse samenleving meer dan twintig miljard euro per jaar bedragen²². Die lasten drukken niet alleen op de begroting maar ook op het vertrouwen in de politiek. Want zolang het beleid wordt gepresenteerd als morele plicht, maar de gevolgen worden afgewenteld op gewone burgers, verandert compassie in cynisme.

De woningdruk raakt vooral jonge mensen. Zij zien hoe betaalbare woningen verdwijnen, terwijl tijdelijke noodopvang uitgroeit tot permanente huisvesting. Zo ontstaat de paradox dat Nederland enerzijds bouwt voor opvang, maar anderzijds de bouw van gewone woningen belemmert met een web van bureaucratische regels en klimaatnormen die hun doel voorbijschieten^{23, 24, 25, 26}. Onder het mom van duurzaamheid wordt woningbouw geremd door abstracte emissiedoelen en CO₂-plafonds, terwijl de echte ecologische problemen – bodemuitputting, luchtkwaliteit, leefruimte – nauwelijks worden opgelost. Deze technocratische benadering maakt van wonen een rekenmodel in plaats van een mensenrecht.

Hart voor Vrijheid wijst erop dat deze regels niet voortkomen uit natuurwetten maar uit politieke keuzes binnen de EU, waar “klimaatneutraliteit” is verheven tot dogma. Bouwprojecten worden vertraagd door emissieberekeningen, stikstofmodellen en energie-eisen die meer dienen tot naleving van Brusselse rapportages dan tot bescherming van mens en milieu^{25, 26}. Zo verwordt milieubeleid tot blokkadebeleid. Wie de wooncrisis wil oplossen, moet niet alleen het migratiebeleid hervormen, maar ook de ideologische regelgeving die bouwen onmogelijk maakt.

De sociale infrastructuur onder druk
De gevolgen strekken verder dan wonen. Gemeenten signaleren overbelasting van scholen, kinderopvang en huisartsenpraktijken. Zorginstellingen kunnen de extra druk nauwelijks aan, zeker nu personeelstekorten groeien²⁷. Gemeenschappen die jarenlang stabiel waren, worden plots geconfronteerd met instroom van mensen die de taal niet spreken en andere normen hebben. Dit vraagt tijd, begeleiding en middelen die er vaak niet zijn.

Socioloog Robert Putnam toonde aan dat samenlevingen met te snelle diversiteit tijdelijk minder vertrouwen kennen, zowel tussen nieuwkomers en autochtonen als onder de oorspronkelijke bevolking zelf²⁸. Dat vertrouwen herstelt pas wanneer mensen zich weer veilig voelen in hun omgeving en zien dat integratie wederkerig is. Zonder die wederkerigheid ontstaan spanningen die niet uit haat maar uit onveiligheid voortkomen.

Culturele samenhang is geen luxe maar een voorwaarde voor solidariteit. De verzorgingsstaat functioneert alleen wanneer mensen bereid zijn elkaar te steunen, en die bereidheid hangt samen met het gevoel dat men onderdeel is van één gemeenschap²⁰. Wanneer dat gevoel verdwijnt, verschuift solidariteit van nationaal naar tribaal niveau.

Democratische vervreemding
De migratieproblematiek raakt uiteindelijk de kern van de democratie. Burgers ervaren dat zij over dit thema nauwelijks iets te zeggen hebben. Europese verdragen, internationale afspraken en rechterlijke uitspraken bepalen de kaders. Het parlement kan hooguit reageren, zelden besluiten^{14, 15, 16}. Dat voedt het gevoel van machteloosheid.

De Franse socioloog Pierre Rosanvallon noemde dit verschijnsel de “afwezigheid van burgerschap”: mensen worden bestuurd zonder zich vertegenwoordigd te voelen¹². De onvrede over migratie is dan ook niet enkel economisch of cultureel maar existentieel. Zij weerspiegelt het verlangen naar zeggenschap over de eigen toekomst.

Hart voor Vrijheid beschouwt dat verlangen niet als populisme maar als democratisch instinct. Een samenleving die haar grenzen niet zelf mag bepalen, is geen volwassen democratie^{3, 11, 12}. Daarom pleiten wij voor heronderhandeling van Europese verdragen, met als doel de nationale beslissingsmacht over migratie te herstellen. Tegelijkertijd erkennen wij dat deze zeggenschap slechts ten dele kan worden herwonnen zolang Nederland onderdeel blijft van een Unie die soevereiniteit structureel overdraagt aan een ongekozen bureaucratie^{16, 19}. Nexit is daarom geen laatste redmiddel, maar een noodzakelijke stap op weg naar democratische zelfbeschikking en herstel van de menselijke maat, in migratie, economie, recht en bestuur. Niet uit isolationisme, maar uit vertrouwen in de kracht van samenwerking tussen vrije, gelijkwaardige naties^{57, 63}.

Migratie en geopolitieke realiteit
Migratie is ook een instrument geworden in geopolitieke strijd. De Europese migratiedeals met landen als Turkije, Libië en Tunesië kopen tijdelijke rust met geld en concessies, maar lossen de oorzaken niet op. In sommige gevallen gebruiken regimes migranten zelfs als drukmiddel in onderhandelingen over handel, hulp of sancties^{52, 53}. Zo wordt menselijke nood onderdeel van machtspolitiek.

De Nederlandse bijdrage aan deze deals is moreel dubbelzinnig: wij outsourcen onze grenzen aan regimes die onze waarden niet delen. Dat maakt ons afhankelijk en moreel medeverantwoordelijk voor misstanden in buitenlandse opvangkampen. Echte humaniteit betekent niet dat we onze ogen sluiten, maar dat we structurele oorzaken aanpakken: oorlog, armoede, corruptie en overbevolking in herkomstlanden.

Nederland kan hierin een voortrekkersrol spelen door humanitaire hulp te koppelen aan ontwikkelingspartnerschap. In plaats van miljarden aan noodopvang in eigen land, investeren we in onderwijs, werkgelegenheid en stabiliteit in regio’s van herkomst. Zo helpen we meer mensen, met minder ontwrichting.

Menselijkheid en verantwoordelijkheid in asielbeleid

Een samenleving die vrijheid serieus neemt, kan niet onverschillig blijven tegenover mensen in nood. Vluchtelingen die werkelijk bescherming zoeken tegen oorlog of vervolging verdienen veiligheid en respect. Maar ook zij die hulp bieden, hebben recht op rechtvaardigheid. Echte menselijkheid is pas mogelijk wanneer compassie wordt verbonden met verantwoordelijkheid⁷.

Het huidige asielstelsel is op die balans stukgelopen. Wat begon als bescherming voor individuen die nergens anders terecht konden, is verworden tot een massale instroom van mensen die vaak via veilige landen reizen. Slechts een deel van de asielzoekers komt uit gebieden waar directe oorlog of vervolging heerst. In 2023 was ruim de helft van de asielaanvragen afkomstig uit veilige of halfveilige landen^{8, 17}. Het onderscheid tussen vluchteling en gelukzoeker is in de praktijk vervaagd, waardoor de geloofwaardigheid van het hele systeem onder druk staat^{8, 31}.

Hart voor Vrijheid wil dat onderscheid herstellen. Vluchtelingen die aantoonbaar gevaar lopen, krijgen bescherming, maar die bescherming is tijdelijk. Zij worden opgevangen in veilige regio’s dicht bij hun land van herkomst, met steun van Nederland in de vorm van hulp, infrastructuur en onderwijs. Zo blijft de drempel tot opvang laag, zonder dat de druk op Nederland onhoudbaar wordt. Tegelijk worden migratieroutes via mensensmokkelaars ontmoedigd, omdat legale opvang in de buurt van huis een veiliger alternatief biedt^{29, 43}.

Asiel in de regio is niet alleen efficiënter maar ook menselijker. Mensen blijven dichter bij hun familie en cultuur, zodat terugkeer eenvoudiger wordt zodra de situatie verbetert. In Nederland zelf wordt tijdelijke bescherming alleen nog verleend aan wie via een gecontroleerde procedure is aangemeld. Spontane aankomst aan de grens wordt ontmoedigd. Wie uit een veilig land komt, of via een veilige route heeft gereisd, krijgt geen recht op asiel maar wordt onmiddellijk teruggeleid¹⁷.

Tijdelijkheid is een essentieel principe. Bescherming mag nooit automatisch overgaan in vestiging. Wie in veiligheid is gebracht, kan na herstel van de situatie terugkeren met behoud van waardigheid. Nederland helpt daarbij door samen met internationale partners heropbouwprojecten te financieren en terugkeer te begeleiden^{30, 45, 46}. Op die manier wordt solidariteit gekoppeld aan rechtvaardigheid: hulp aan wie het nodig heeft, maar geen beloning voor wie het systeem misbruikt.

Ook gezinshereniging moet opnieuw worden bezien. In de huidige vorm is zij uitgegroeid tot een parallel migratiekanaal. Duizenden mensen reizen na elkaar in, soms over vele jaren, zonder dat wordt gekeken naar draagkracht of integratievermogen van het ontvangende gezin³¹. Hart voor Vrijheid wil dat gezinshereniging weer wordt gebaseerd op verantwoordelijkheid. Alleen gezinnen die aantoonbaar in hun eigen onderhoud kunnen voorzien, krijgen daarvoor toestemming. In alle andere gevallen blijft tijdelijke hereniging in de regio mogelijk.

Humaniteit betekent niet dat grenzen verdwijnen, maar dat zij rechtvaardig worden getrokken. De Nederlandse samenleving is geen fort, maar ook geen opvanghuis zonder muren. Wie zich aan de wet houdt en bijdraagt aan de gemeenschap, is welkom. Wie die gemeenschap misbruikt, wordt aangesproken. Een volwassen land stelt grenzen, niet uit angst, maar uit liefde voor wat binnen die grenzen is opgebouwd^{4, 20}.

Integratie als wederkerigheid
Waar opvang plaatsvindt, moet integratie worden gebaseerd op wederkerigheid. Integratie betekent niet dat de ontvangende samenleving zich moet aanpassen, maar dat nieuwkomers zich verbinden aan haar waarden en gebruiken. Taalbeheersing, respect voor gelijkwaardigheid van man en vrouw, scheiding van kerk en staat en naleving van wet en orde zijn geen optionele idealen maar voorwaarden voor samenleven^{32, 37}.

Tegelijk is integratie niet alleen een plicht maar ook een kans. Mensen kunnen pas werkelijk meedoen wanneer ze toegang hebben tot werk, onderwijs en maatschappelijke deelname. Daarom wil Hart voor Vrijheid een beleid waarin nieuwkomers vanaf het begin worden begeleid naar zelfstandigheid. Het onvoorwaardelijke basisinkomen (NIB) geldt ook voor hen die legaal in Nederland verblijven, zodat niemand buiten de samenleving valt. Maar tegenover die bestaanszekerheid staat een morele verwachting: wie kan bijdragen, draagt bij^{35, 37}.

Dat is geen dwang, maar een uitnodiging tot wederkerigheid. Deelname aan opleiding, vrijwilligerswerk of maatschappelijke projecten wordt niet opgelegd als straf, maar aangeboden als weg naar integratie en zelfrespect^{33, 34}. Vrijheid zonder verantwoordelijkheid verarmt; verantwoordelijkheid zonder vrijheid verhardt. In het samenspel van beide groeit echte verbondenheid.

Een samenleving die duidelijk is over haar waarden, kan gul zijn zonder misbruikt te worden. Wanneer de regels eerlijk en consequent zijn, verdwijnt het gevoel van willekeur. Dat herstelt niet alleen de orde, maar ook het morele kompas van beleid. Integratie is daarmee niet langer een bureaucratische procedure, maar een sociaal contract tussen mens en gemeenschap^{34, 35}.

Onderzoek laat zien dat landen die investeren in taaleducatie, gemeenschapsvorming en lokale participatie minder kans hebben op radicalisering en parallelle samenlevingen^{35, 50}. Integratiebeleid dat berust op wederkerigheid in plaats van dwang versterkt sociale stabiliteit én vrijheid. Dat is de kern van wat Hart voor Vrijheid een menselijke samenleving noemt: een samenleving waarin meedoen vanzelfsprekend is, omdat vrijheid wordt gedragen door verantwoordelijkheid³⁷.

Culturele stabiliteit en samenhang

Een samenleving leeft niet van wetten alleen, maar van waarden die mensen met elkaar delen. Waar die waarden verdwijnen, blijft de vorm overeind, maar verdwijnt de ziel. Migratie stelt die ziel op de proef. Zij kan een bron van verrijking zijn, maar ook van vervreemding, afhankelijk van de mate waarin nieuwkomers zich verbinden aan de cultuur die hen ontvangt^{52, 53}.

Nederland is altijd een open land geweest, maar die openheid werd gedragen door een sterke culturele kern. De vrijheid van meningsuiting, de gelijkwaardigheid van man en vrouw, de tolerantie tegenover verschil en het vertrouwen in het publieke woord zijn geen toevalligheden, maar verworvenheden die in eeuwen van strijd en dialoog zijn ontstaan⁷⁴. Zij vormen de ruggengraat van onze democratie en de reden waarom mensen hier veiligheid en waardigheid zoeken⁵³.

Wanneer die kern onder druk komt te staan, wordt openheid broos. Culturen zijn geen statische eenheden, maar ook geen toevallige verzamelingen van gewoonten. Zij zijn levende gehelen die zich vernieuwen zonder zichzelf te verliezen. Dat vergt tijd, evenwicht en zelfkennis. Te snelle of te omvangrijke migratie doorbreekt dat ritme. Socioloog Ruud Koopmans toonde aan dat integratie alleen slaagt wanneer migratie beheersbaar blijft en de ontvangende samenleving voldoende rust heeft om zich aan te passen²⁰.

Paul Scheffer waarschuwde al begin deze eeuw dat Europa te lang heeft geloofd dat integratie vanzelf zou gaan. Hij noemde migratie “het morele vraagstuk van onze tijd”, omdat het niet alleen over economie of grenzen gaat, maar over de vraag wat wij met elkaar willen zijn⁵⁴. Wanneer samenleven wordt vervangen door naast-elkaar-leven, verliest vrijheid haar samenhang en verandert verdraagzaamheid in onverschilligheid.

In veel Nederlandse wijken is dat proces al zichtbaar. Mensen wonen dicht bij elkaar, maar kennen elkaar nauwelijks. Taalverschillen, culturele codes en sociale spanningen maken het moeilijk om vertrouwen op te bouwen. Putnam beschreef dit fenomeen als “hunkering en terugtrekking”: in te diverse gemeenschappen trekken mensen zich terug in hun eigen kring, waardoor solidariteit en participatie afnemen²⁸. Niet omdat zij anderen haten, maar omdat zij zich niet meer thuis voelen.

Culturele stabiliteit is daarom geen conservatief ideaal, maar een sociaal fundament. Vrijheid en gelijkwaardigheid kunnen alleen bestaan binnen een gedeeld kader van normen en verwachtingen. Dat kader is niet exclusief, maar wel herkenbaar. Het maakt dat mensen weten wat zij van elkaar mogen verwachten, dat woorden betekenis houden en dat verschil niet tot wantrouwen hoeft te leiden^{34, 55, 56}.

Hart voor Vrijheid ziet cultuur niet als een wapen in een strijd tussen groepen, maar als een gemeenschappelijke taal die mensen verbindt. In een gezonde samenleving is ruimte voor diversiteit, maar binnen grenzen die de onderlinge samenhang beschermen. Dat betekent niet dat er één levenswijze wordt voorgeschreven, maar dat de grondtoon van vrijheid, verantwoordelijkheid en respect overeind blijft⁵⁶.

Migratiebeleid is daarom altijd ook verbonden aan cultuurbeleid. Niet in de zin van assimilatie, maar van herkenning. Nieuwkomers brengen hun eigen achtergrond mee, maar worden uitgenodigd om zich te verbinden aan de gedeelde waarden van hun nieuwe thuis. Dat vraagt duidelijkheid van de overheid, voorbeeldgedrag van leiders en openheid van burgers. Wie weet waar hij voor staat, hoeft niet bang te zijn voor verschil.

Nederland kan die duidelijkheid hervinden door opnieuw te benoemen wat het betekent om Nederlander te zijn. Niet als etnische identiteit, maar als moreel en sociaal contract. Wie hier leeft, deelt in rechten én plichten, in vrijheid én verantwoordelijkheid. Dat wederzijdse begrip is de kern van wat Hart voor Vrijheid culturele stabiliteit noemt: een samenleving die openstaat voor de wereld, maar niet haar eigen fundament prijsgeeft^{34, 57}.